Na bijna vijftig jaar in uiteenlopende beroepen te hebben gewerkt, als balletdanser, bagelbakker, caféhouder, festivaldirecteur, organisator van danswedstrijden en cultureel ondernemer, bevind ik mij nu in een nieuwe rol: als lid van het managementteam van een klein Joods museum in Zuid-Italië.
Toevallige ontdekking in de hak van de laars
Mijn (Italiaanse) vrouw Savina en ik kochten tijdens Covid een huisje in Santa Maria al Bagno, een kustplaatsje helemaal onderaan de hak van de Italiaanse laars. We waren meteen gecharmeerd van de schoonheid en geschiedenis van de plek. Maar we hadden niet verwacht dat we er een Joods museum zouden aantreffen.
Zeker niet in een regio waar vandaag de dag vrijwel geen Joodse gemeenschap meer bestaat.
Zuid-Italië raakte zijn Joodse bevolking kwijt na de Spaanse Inquisitie in de jaren na 1492, toen Joden werden verdreven onder Spaans bewind. De herinnering aan het Joodse leven in deze streek leek vrijwel verdwenen, tot de geschiedenis in de Tweede Wereldoorlog een onverwachte wending nam.
Toevluchtsoord in oorlogstijd
In 1943, toen de geallieerde troepen Zuid-Italië binnentrokken, hadden ze dringend opvangplekken nodig voor duizenden ontheemden, voornamelijk Joodse vluchtelingen uit Oost-Europa, op de vlucht voor de nazi’s, de Sovjets of verraad door hun eigen landgenoten. Tussen 1944 en 1947 werd Santa Maria al Bagno een van de plekken waar geallieerde opvangkampen verrezen. Het bood tijdelijk onderdak aan overlevenden van de Holocaust.
Het Museo della Memoria e dell’Accoglienza (het museum van herinnering en gastvrijheid), opgericht in 2009, herdenkt deze relatief onbekende episode uit de Europese geschiedenis.
Tegelijk eert het de buitengewone gastvrijheid van de plaatselijke bevolking. Mensen die zelf straatarm waren na jaren van oorlog, maar hun deuren en harten openstelden voor deze vreemdelingen.
Een ander soort museum
In tegenstelling tot veel Joodse musea in Europa, die begrijpelijkerwijs draaien om verlies, vervolging en vernietiging, vertelt dit museum een ander verhaal, een verhaal van overleving, vriendschap en solidariteit. Het gaat net zoveel over de dorpelingen als over de Joodse vluchtelingen. Hun met elkaar verweven geschiedenissen geven het museum haar ziel.
De tentoonstelling bestaat onder andere uit indringende foto’s van het kamp, ontmoetingen tussen bewoners en vluchtelingen, en een groot muurschildering van Zvi Miller—een Holocaustoverlevende die zijn familie in Auschwitz verloor, in het kamp een nieuw leven begon, hertrouwde en uiteindelijk naar Israël emigreerde. Het museum bewaart daarnaast ook objecten en archiefstukken die het geheugen levend houden.
Persoonlijke band
Toevallig, of misschien wel voorbestemd, ontmoette ik iemand die met haar team een aanvraag deed om het beheer van het museum over te nemen. Het museum is eigendom van de gemeente, die elke vijf jaar een openbare aanbesteding uitschrijft. Met slechts vijfduizend euro aan jaarlijkse gemeentelijke steun is de wachtrij niet lang. Maar een van de eisen was kennis van de Joodse cultuur en blijkbaar was dat precies wat ik kon bieden.
Onlangs bezochten Emile Schrijver directeur van het Joods Cultureel Kwartier en Ronald Leopold van het Anne Frankhuis het museum. Ze waren onder de indruk van het bijzondere verhaal en het grote potentieel van deze plek. Ik ben vereerd om een rol te spelen in de volgende fase van dit betekenisvolle project.
De cirkel rond
Voor mij voelt dit alles persoonlijk. Mijn moeder vluchtte in 1938 uit Wenen. Mijn grootouders van vaderskant verlieten Polen in de jaren 20, op de vlucht voor pogroms. Mijn ouders leerden elkaar kennen via Hashomer Hatzair, een socialistisch-zionistische jeugdbeweging die ook in de opvangkampen aanwezig was. Op een bepaalde manier komt dat verhaal hier samen.
Tegenwoordig verdeel ik mijn tijd tussen Amsterdam en Salento, de beste combinatie van twee werelden. En mocht je ooit in de buurt zijn: je bent van harte welkom. Ik geef je graag een rondleiding.
In de korte tijd dat ik daar werk, zijn er al meerdere nakomelingen van voormalige kampbewoners op bezoek geweest en dat is telkens erg ontroerend. De laatste keer was het een vrouw die het handschrift van haar vader herkende op een van de kampdocumenten – ze barstte in tranen uit.
cover: Gary Feingold voor het Museo della Memoria e dell’Accoglienza
Geef als eerste een reactie