Een klein deel van de reacties op Na 7/10: antisemitisme in Nederland – de televisieserie die ik voor de Joodse redactie van de EO maak – had iets van de Droste-cacaobus: Het laat zien dat antisemitisme en met name het debunken (ofwel ontkrachten) overal insluipt.
Commentatoren (een klein deel gelukkig) die precies opschrijven wat wij als kern van deze serie bedoelden door met kleine tussenzinnetjes het bestaan ontkennen van antisemitische woorden en antisemitisch gedrag. Dat is het Droste-effect.
Ze gaven daarmee invulling aan datgene wat we juist wilden laten zien: dat je bij sommige opmerkingen van iemand inzake deze materie de wenkbrauwen even fronst en denkt: waar komt zo’n opmerking nou vandaan? Zo las ik in de NRC-recensie:
“En die doden (Gaza) zijn de schuld van de joden. Zo ervaart Oudkerk het althans”
Die tweede zin kan je ook lezen als ‘ach kom, het valt wel mee dat Joden de schuld krijgen, dat zit meer in zijn hoofd dan dat het werkelijk zo is.’
Subtiel, maar treffend. Nèt Okee, of nèt niet. Dat schuurt.
Voor mensen die de cacaobus niet kennen: een afbeelding op die bus bevat een verkleinde versie van zichzelf en voor die verkleinde afbeelding geldt weer hetzelfde. Enzovoorts.
Vandaar dat ik aan dat Droste-effect moest denken. Maar ook vrijwel onmiddellijk aan self-fulfilling prophecy. Lees ik nou her en der echt datgene wat ik bijna precies kon voorspellen? Of lees ik met ogen die iets lezen wat niet zo bedoeld is door de schrijver? Dat laatste hoop je tegen beter weten in elke keer weer.
Verbaasd of geschokt
Heel veel mensen – gelukkig – waren verbaasd of geschokt of voelden vooral (h)erkenning bij het kijken naar het eerste deel van de serie die zondag 14 februari in première ging, zie hier in De Vrijdagavond mijn motivatie voor en toelichting op deze serie.
Wat betreft die verbazing of dat schokeffect betreft leken wij als makers in elk geval dichter bij ons eerste doel te komen: bewustwording van bestaand antisemitisme en besef dat dat staat voor iets lelijks in onze maatschappij. En linke soep is.
Verantwoordelijkheid nemen
Aanstaande zondag is de tweede aflevering. Die gaat over verantwoordelijkheid nemen.
En ja, dat zou iedereen dagelijks moeten doen, verantwoordelijkheid nemen. Dat loopt van klein naar groot: even iemand helpen oversteken die moeilijk ter been is of slecht ziet tot je goed realiseren welke effecten woorden en daden kunnen hebben op je medemens.
Dat laatste geldt met name voor mensen die zijn gekozen of benoemd in functies waarin ze geacht worden die verantwoordelijkheid ook specifiek te nemen en aan te kunnen.
Burgemeesters vier grote steden
Ik interview de burgemeesters van de vier grote steden om ze te vragen wat ze wel en niet doen. Wel of niet zeggen. Ik vraag aan de hoofdredacteur van de Volkskrant hoe hij komt tot bepaalde afwegingen iets wel of niet in de krant te zetten. En of hij zich bewust is van de invloed die dat heeft. Ik had het ook graag aan de hoofdredacteur van ons NOS-journaal gevraagd, maar die wilde dat niet (om voor mij onbegrijpelijke redenen). Ik vroeg het aan de rector magnificus van een van onze universiteiten. En aan officier van Justitie Willem Nijkerk, hoofd van het landelijk expertisecentrum discriminatie van het OM.
Allemaal mensen met een grote verantwoordelijkheid. Geen makkelijke banen, maar wat ze doen of niet doen of zeggen en niet zeggen heeft grote impact en invloed. En zo hoort het ook.
Sjamasj helpt anderen
Als ik aan hun verantwoordelijkheden denk, moet ik nu na al die interviews sterk terugdenken aan datgene wat ik bij de Chanoeka-viering op de Dam – waar ik mocht spreken op 7 dec jl – heb gezegd. Minister Yesilgoz had kort daarvoor de sjamasj aangestoken: niet voor niets afgeleid van het Hebreeuwse sjimoesj, wat ‘dienst’ betekent. Zo doet de sjamasj in al zijn eenvoud ‘dienst’ om andere lichten aan te steken.
De sjamasj staat ook iets afgezonderd van de andere lichtjes, qua hoogte of qua plek. Dat is niet voor niets. Mensen die belangrijke posities in ons land bekleden – wie of waar dan ook- hebben we misschien wel meer dan ooit nodig als sjamasj, als dienstige kaars die andere kaarsen kan – of kan ik beter zeggen moet – aansteken.
Je zou wensen dat de menorah 365 armen had, dat iedere dag de sjamasj iemand zou kunnen verlichten.
Dat zou mooi zijn – juist nu – hier in dit land. Dat de mensen die gekozen of benoemd zijn in bepaalde posities ten dienste staan aan anderen als sjamasj en niet voor zichzelf bezig zijn.
Het klinkt misschien raar, maar ik heb mijn hoop gevestigd op al die mensen in die posities.
Hoop? Ja.
Zoals ooit een Engelse rabbijn vertelde: Toen het Chanoeka werd toen hij in het concentratiekamp was, werd hij bij zijn vader geroepen. Die haalde een stukje vet dat hij ergens had gevonden uit zijn jaszak en zei: zoon, hiermee steken we een kaars aan. Maar dat hebben we nodig om te overleven, protesteerde de zoon. Waarop zijn vader zei: jongen, een mens kan een tijd in leven blijven zonder voedsel, en een paar dagen zonder water, maar geen moment zonder hoop.
Die hoop op meer sjamasj-verantwoordelijken komt niet alleen uit mijn hart. Maar ook doodgewoon uit een brief die vorig jaar door het kabinet aan de Tweede Kamer werd gestuurd.
Die brief aan de Tweede Kamer eindigt met de woorden:
“Het kabinet trekt een grens bij alle uitingen van Jodenhaat, ongeacht wie zich hieraan schuldig maakt. Het beleid eindigt voor het kabinet niet bij de punten die in de kamerbrief in het kader van antisemitisme zijn benoemd. Wij zien dat als stappen in een bredere route naar een samenleving waar geen ruimte is voor Jodenhaat.”
Mooi zo.
Ik geef geen kijkerstip want heb een hekel aan ‘wij van WC-eend adviseren WC-eend’, maar kijk deze zondagavond. Want verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken zijn beiden cruciaal waar het gaat om stappen te nemen naar de goede kant.
Juist nu
Het verleden leert ons dat die stappen snel naar de verkeerde kant kunnen worden genomen. En iedere stap in een verkeerde richting is er – juist nu – echt eentje te veel.
Tv serie Na 7/10, antisemitisme in Nederland deel 2
Zondag 21 januari om 22.50 uur bij de EO op NPO 2
cover: burgemeester Halsema van Amsterdam in gesprek met Rob Oudkerk, foto met dank aan de EO
Twee warrige afleveringen hoor. Oudkerk haalt nogal wat door elkaar. En ook hier weer de slachtoffer rol opzoeken. Een prettige positie want als slachtoffer kun je geen dader zijn. Laat één ding duidelijk zijn: Kritiek op Israel is geen antisemitisme. Nijkerk geeft dat duidelijk aan. En de opstelling van burgemeesters die geen tekenen van engagement willen tonen als het om conflictgebieden gaat lijkt me juist. Dat de kritiek op Israel voor een deel neerdaalt op de hoofden van Nederlandse joden komt omdat er nogal wat zijn – is mijn indruk- die Israel door dik en dun steunen. Ook in politiek opzicht. Gelukkig zijn er uitzonderingen, denk aan Een ander joods geluid. Want laten we wel zijn: Israel is al heel lang een onderdrukker, die bezig is de Palestijnse bevolking op de Westbank en in Gaza te verdrijven en te vermoorden. En dat heeft niks meer met de veiligheid van Israel te maken.
Wat is dit een schandalige reactie! De bescherming van Nederlandse Joden zou afhankelijk gemaakt moeten worden van de mate van hun (politieke) steun voor Israel? Nee meneer Maaswinkel. Dat is nu eenmaal niet hoe de Nederlandse wet werkt of althans zou moeten werken. En een ander joods geluid zou een gelukkige uitzondering zijn? Nogmaals, nee meer Maaswinkel, dat is het niet. Het is een ongelukkige uitzondering van Joden die heulen met Antisemieten.
Er is niets mis met Israel door dik en dun steunen, temeer niet als we de psychotische hordes op straat zien die Hamas door dik en dun steunen.
Israel heeft onze steun hard nodig en die steun is per slot in ons eigenbelang, om te voorkomen dat wat in Israel gebeurt ook hier gaat gebeuren en onze straten door islamistische terreurbendes worden overgenomen.
Op geen enkele wijze is het waar dat Israel bezig zou zijn de Palestijnse bevolking op de Westbank uit te moorden of te verdrijven. Dit is een door en door leugenachtige voorstelling van zaken. De werkelijke gang van zaken is eerder omgekeerd. De Palestijnse Autoriteit is een moorddadig regime dat alleen tot doel heeft de Joden in Israel te vermoorden en te verdrijven, en dit is al zo sinds de Moefti van Jeruzalem. Mahmoud Abbas toont zich een waardig opvolger van deze figuur met proefschrift: “Geheime Relaties tussen de Nazis en de Zionisten” dat bol staat van Shoa-ontkenning.
En een dergelijk moorddadig regime zou niets te maken hebben met de kwestie van Israel’s veiligheid? Ga toch op het dak zitten en probeer de vogels dit wijs te maken. U bent een ordinaire vervalser van feiten.
U begrijpt weinig van mijn stukje meneer Ter Horst. Voor Nederland is de kern: joden moeten hier veilig kunnen leven. Kritiek op Israel – hoe onplezierig ook voor hen – tast hun veiligheid niet aan. En wat Israel betreft: het land is een onderdrukkende natie die steelt en moord en de ene oorlogsmisdaad na de andere begaat.
Beste Kees Maaswinkel,
U stelt dat Israel Gaza aanvalt, terwijl zij niets doen wat met de onveiligheid van Israel te maken heeft.
Waarom denkt u dan, dat Israel Gaza aanvalt, een soort hobby of waarom?