Deze week wordt in sjoel parasja Tzav gelezen. Meteen daarna, met het uitgaan van Sjabbat, is het al Seideravond – iets wat in deze eeuw slechts twaalf keer voorkomt. Is er een verband te ontdekken tussen Tzav en Pesach?
Tzav behandelt de verschillende offers die door de kohaniem werden gebracht. Eén van die offers was het mincha-offer, de meelofferande.
Het mincha-offer werd bereid van fijn meel, gemengd met olie, en verrijkt met een vleugje wierook. Dit vegetarische offer vergezelde vaak andere vleesoffers. Maar in de middag niet – dan was dit mincha-offer het enige offer. Hieraan ontleent ook het middaggebed, het minchagebed, zijn naam.
Dit meeloffer mocht niet chamets worden – het mocht niet rijzen. Wat is er mis met chamets? Een verklaring is dat dit een offer zonder vlees was en dus ook geschikt voor de armen. chamets rijst, en wordt daarom gezien als een symbool van ‘hoogmoed’. Dat past niet bij een offer van of voor de nederigen.
Chametsverbod
Op Pesach is er niet alleen een gebod om matza te eten – er geldt een algemeen chametsverbod. Waarom dat zo is, wordt niet direct uitgelegd in de Tora. Daarin staat enkel dat we matzot eten omdat het Joodse volk bij de uittocht uit Egypte haast had en geen tijd om het deeg te laten rijzen. Daarom namen onze voorouders platbrood mee als proviand.
In de Haggada wordt matza ook het ‘brood der ellende’ genoemd, omdat het het brood van de armen was. De Midrasj zegt dat dit het brood was dat de Joden als slaven in Egypte aten, omdat het goedkoop was en de maag snel vulde.
Om beter te begrijpen waarom er op Pesach een algemeen chametsverbod geldt, kunnen we ons wenden tot moderne verklaringen.
Het is inmiddels bekend dat het oude Egypte beroemd was om zijn baanbrekende technieken om brood te laten rijzen. Men ontwikkelde methoden om deeg te fermenteren met behulp van ‘starters’, wat leidde tot zuurdesembrood. Deze innovatie maakte Egypte tot een belangrijk centrum van broodproductie. Geen wonder dat in de Tora staat dat de Joden graansteden bouwden in Egypte.
Symbolische daad
Het vermijden van chamets tijdens Pesach werd zo een symbolische daad van afwijzing van de Egyptische cultuur en invloed. Door afstand te doen van een culinair hoofdbestanddeel van hun onderdrukkers, kon het Joodse volk zijn eigen identiteit benadrukken. Zo wordt het algemene chametsverbod begrijpelijk.
Brood der ellende of van vrijheid?
Tot slot een korte overdenking bij de Haggada, die ieder kan meenemen naar de seideravond. Aan het begin van de Haggada tonen we de matza en zeggen:
“Dit is het brood van onderdrukking dat onze voorouders in Egypte aten. Laat ieder die honger heeft binnenkomen en eten.”
De Britse opperrabbijn Jonathan Sacks (1948–2020) stelde de vraag: waarom nodigen we mensen uit om brood van onderdrukking en ellende te eten? Is een droge cracker werkelijk een manier om gastvrijheid te tonen? Dat is toch geen kowed?
Jonathan Sacks antwoordt: matza symboliseert inderdaad ellende, maar ook vrijheid.
In tijden van onderdrukking en honger is men al blij als er überhaupt iets te eten is – en men houdt het vaak voor zichzelf, om te overleven. Iemand die zijn brood wel weet te delen, zelfs al is het maar een stukje matza, is een vrij mens. Er is geen betere manier om de seideravond te beginnen dan met het delen van eten – een daad van vrijheid.
Het brood van ellende wordt zo het brood van vrijheid.
Chag cheroet sameach!
cover: Kosher for Pesach, art Sefira Lightstone, courtesy Chabad.com
Leerzaam. Chag Pesach sameach.