De parasja van deze week Lech Lecha (לֶךְ־לְךָ) begint met een taalkundige knipoog.
Het dubbele Lech Lecha betekent letterlijk ‘ga voor jou’ of ‘trek eropuit’. Die herhaling van de letters lamed en chet, ook wel iteratio genoemd, is opvallend en eigenlijk heel toepasselijk.
Want wie goed leest, merkt dat de Tora zelf vol herhalingen zit.
Een van de bekendste voorbeelden is het zogeheten ‘Triplet’: drie keer doet een aartsvader alsof zijn vrouw zijn zuster is.
Drie keer dezelfde situatie, drie keer dezelfde angst, drie keer een vergelijkbare afloop.
Het is precies het soort patroon dat denkers als Spinoza gebruikten om te betogen dat de Tora niet uit één pen komt, maar uit meerdere bronnen.
Awraham in Egypte
Er is hongersnood. Awraham (toen nog Awram) trekt met zijn vrouw Saraï naar Egypte. Bang dat men hem zal doden om haar schoonheid, vraagt hij haar zich voor te doen als zijn zus. Het loopt uit de hand: Farao neemt Saraï in zijn huis, en Awraham wordt rijkelijk beloond. Maar dan grijpt God (hier ‘Jahweh’ genoemd) in, Farao en zijn huis worden getroffen door plagen. Wanneer de waarheid uitkomt, stuurt Farao het stel met al hun bezittingen het land uit. (Bereesjiet 12)
Abimelech van Gerar
Jaren later herhaalt het verhaal zich bijna letterlijk. Opnieuw noemt Awraham Sara zijn zuster, ditmaal tegenover koning Abimelech. Ook hier neemt de koning haar in huis, ook hier grijpt God in (‘Elohiem’ in dit verhaal), maar deze keer waarschuwt Hij Abimelech in een droom. Sara wordt netjes teruggebracht, Awraham ontvangt zelfs duizend zilverstukken als genoegdoening. (Bereesjiet 20)
Zelfs de vroomste lezers zullen hier denken: “hebben we dit niet al eens eerder gelezen?”
Maar nu komt de knaller: er is een derde keer!
Jitzchak en Riwka
Zes hoofdstukken en één generatie later komt Jitzchak in – jawel – Gerar. En hij doet precies hetzelfde: hij zegt dat Riwka zijn zus is, uit angst voor de mannen van het land. De koning (weer een Abimelech) ontdekt de waarheid wanneer hij het paar door een raam ziet ‘dartelen’ en vermaant Jitzchak. Dan verbiedt Awimelech zijn volk om het stel ook maar met één vinger aan te raken. Jitzchak wordt vervolgens door God (hier weer ‘Jahweh’ genoemd) gezegend met rijkdom. (Bereesjiet 26)
Zelfde angst, zelfde misleiding, dezelfde afloop.
Waarom al die herhaling?
Het rabbijnse Jodendom probeert in de uitdaging van de herhalingen drie afzonderlijke verhalen te zien met eenzelfde boodschap: een les in vertrouwen en een voorafschaduwing van Gods trouw door de generaties heen. Maar voor denkers als Spinoza en de latere bijbelcritici is die herhaling juist een ontdekkingstocht. Een smoking gun dat we hier te maken hebben met verschillende tradities die ooit samen zijn gevoegd tot één tekst. Waar de één dus een goddelijk patroon ziet, herkent de ander de sporen van menselijke redactie.
Barend Graat, portret van Spinoza, 1666. Dit portret hangt in de tentoonstelling Mokum, de biografie van joods Amsterdam. Tot en met 26 april 2026 in de Nieuwe Kerk, Amsterdam.
Rasji merkt op dat de herhaling van Lech Lecha niet zomaar ‘ga’ betekent, maar ook ‘ga voor jezelf’, alsof de reis bedoeld is om iets in jezelf te ontdekken. Daar tegenover zou Spinoza glimlachend hebben gezegd: trek eropuit en misschien ontdek je dan ook iets nieuws over de Tora!
Sjabbat Sjalom
Geef als eerste een reactie