Shaul Magid: Met ballingschap bedoel ik een manier van denken, niet geografische diaspora

Hertog: U schreef dat de BDS-beweging* en de Israëlische kolonistenbeweging ironisch genoeg allebei het liberale Zionistische verhaal ondermijnen, namelijk dat de staat Israël legitiem is maar de bezetting niet. Kunt u dat uitleggen?

Magid: Op structureel niveau ontkennen zowel BDS als de kolonisten dat de Groene Lijn (de grens tussen het door de VN erkende Israël en de bezette gebieden) bestaat. Ik begrijp dat BDS-aanhangers producten uit illegale nederzettingen willen boycotten. Maar waarom ook uit Tel Aviv, dat niet deel is van de bezette gebieden? Uiteindelijk is voor hen alles hetzelfde, allemaal onderdeel van Israël. De kolonisten denken precies zo: de Groene Lijn is willekeurig, want in hun ogen is alles samen het Eretz Israel, het Land Israël.

*(red.) BDS staat voor boycot, desinvestering en sancties. In Nederland wordt BDS ondersteund door de Stichting Diensten- en Onderzoekscentrum Palestina (DocP) dat voorkomt uit het Samenwerkingsverband voor Palestina (SVP) met als belangrijkste missie: Nee tegen Israëls apartheid.

Hertog: Is een tweestatenoplossing nog mogelijk?

Magid: Ik denk van niet. Een vriend in Tel Aviv zei: “De tweestatenoplossing is iets waar Amerikaanse Joden over praten om zich beter te voelen.” Want zodra die optie echt van tafel is, stort het liberale Zionisme in. Daarom bleef president Biden het idee promoten, ook al geloofde vrijwel niemand in Washington er nog in. Ze moesten wel, want er was geen alternatief. Nu hoor je Trump openlijk zeggen dat Amerika Gaza kan overnemen en etnisch zuiveren om er een soort resort van te maken. Hoe cynisch ook, het maakt wel duidelijk: een tweestatenoplossing gaat er niet komen.

In de eerste aflevering van deze serie maken we kennis met de Amerikaanse geleerde en rabbijn Shaul Magid. Dit begint met de titel van zijn laatste boek: De noodzaak van Exil. Magids zoektocht naar wat jodendom voor hem betekent, vindt plaats in de bloeitijd van het Amerikaanse jodendom in de tweede helft van de vorige eeuw. Komend uit een geassimileerd gezin in New York voerde zijn queeste via de Talmoedhogescholen van de strikte orthodoxie naar de religieus-zionisten in Jeruzalem. In deel 2: Tegenspraak-zionisme is niet anti-Israël licht Magid zijn actuele visie toe op het zionisme. In deel 3 vertelt hij over zijn hoop en teleurstelling in de nederzettingenbeweging van de religieus-Zionisten. In het vierde deel gaat Magid in op de verandering van het Zionisme: van een liberale ideologie naar een religieuze, en steeds meer een messianistische ideologie. Het interview verscheen oorspronkelijk in juli 2025 in het Amerikaanse magazine The Sun en is door eindredacteur Bloemgarten ingekort, vertaald en van noten voorzien.

Hertog: Uw boek heet The Necessity of Exile. Waarom is ballingschap volgens u noodzakelijk?

Magid: Met ballingschap bedoel ik niet per se geografische diaspora, maar een manier van denken. Het is de overtuiging dat het verhaal nog niet voorbij is en het besef dat heerschappij over anderen altijd precair is. Of je nu in Israël woont of in New York, een staat van ballingschap schept ruimte voor een humanistische houding tegenover de ander. 

Zodra je denkt dat het verhaal ‘af’ is, verdwijnt die ethiek. Het Zionisme heeft altijd het einde van de ballingschap beloofd, maar dat is juist gevaarlijk: het leidt tot een dogmatisch nationalisme. Valse messianen hebben Joden in de geschiedenis vaak rampen gebracht. Even gevaarlijk is het geloof dat soevereiniteit genoeg is: als we macht hebben, wie heeft er dan nog verlossing nodig? Voor mij is dat het einde van het Jodendom.

Zodra Zionisme religieus en messianistisch wordt, verdwijnt bescheidenheid.

Hertog: Heeft dit denken in ballingschap te maken met nederigheid?

Magid: Precies. Het religieus-messianistische Zionisme is zo gevaarlijk omdat het absolutistisch wordt en geen ruimte laat voor andere visies. Oorspronkelijk ging het Zionisme om een veilige plek voor Joden, een toevluchtsoord. Maar zodra het religieus en messianistisch wordt, verdwijnt die bescheidenheid. Denken in ballingschap houdt je bewust van de gevaren van onbegrensde macht. En dat is waar we nu staan: de oorlog in Gaza is wraak en brute macht. Ik vraag me af hoe we dit kunnen overleven – en hoe Joods leven er straks uitziet na de vernietiging van een ander volk.

Hertog: Denkt u dat Joden en Arabieren ooit samen kunnen leven in eén democratische staat tussen de zee en de Jordaan?

Magid: Op de lange termijn is dat volgens mij de enige weg. Maar als je kijkt naar het huidige vertrek van gematigde Israëli’s, de toestroom van orthodoxe immigranten en het hoge geboortecijfer onder ultraorthodoxen – die steeds rechtser worden – plus de Amerikaanse steun voor rechts Israël, dan lijkt de komende vijftig jaar voorspelbaar: een nationalistische Joodse staat in permanente oorlog, met annexatie van Palestijnse gebieden. Apartheid is bijna vanzelfsprekend geworden; na 7 oktober vindt zelfs een groeiend deel van de bevolking dat dit noodzakelijk is.

Hertog: Ziet u toch nog mogelijkheden voor een ander scenario?

Magid: Er zijn kleine groepen kolonisten die hun relatie tot de Palestijnen opnieuw proberen te doordenken. Mensen als Hanan Schlesinger laten zich inspireren door HaRav Shagar* en rabbijn Menachem Froman**, die zelfs met Hamas sprak over een mogelijke vrede. Froman zei dat hij best burger van een Palestijnse staat zou worden, zolang hij maar in Tekoa kon blijven wonen. Voor hem ging de band om het Land Israël, niet om de staat. Hun studenten werken nu verder aan ideeën zoals een Joods-Palestijnse confederatie.

Ze zijn marginaal, maar dat gold ooit ook voor Gush Emunim. Ironisch genoeg komt het creatiefste denken nu misschien wel uit religieuze kring, niet uit seculiere. Tegelijkertijd zie je aan seculiere zijde nieuwe Arabisch-Joodse solidariteitsbewegingen, zoals Omdim Beyachad / Naqif Ma’an (Standing Together). Er zijn dus mensen die verder proberen te denken dan óf bezetting óf een tweestatenoplossing, wat ik bemoedigend vind. Dat stemt me hoopvol.

*Rabbi Shimon Gershon Rosenberg, (1949 – 2007), bekend onder het acroniem הרב שג”ר HaRav Shagar, was een Tora-geleerde en modern-porthodoxe denker, geinspioreerd op het neo-chassidisme en postmodernisme. Zijn bekendste boek is: Broken Vessels: Torah and Religious Zionism in Postmodernity (voor het eerste uitgegeven in 2003). Rabbijn Shagar onderzoekt de relatie van het jodendom met de westerse cultuur, analyseert trends in de geschiedenis en introduceert het neo-chassidisme.

** Rabbijn Froman was een van de oprichters van Gush Emunim, de messiaanse kolonistenbeweging op de Westelijke Jordaanoever na de bezetting door Israel in 1967. Hij werd opperrabbijn van Tekoa, eens het voorouderlijk huis van de profeet Amos. Zie IM in de New York Times. Vanaf de eerste intifada (eind jaren tachtig) werd hij zich bewust van de spanningen met de lokale bevolking en zette hij zich in voor twee-staten die gelijkwaardig zouden heersen over Eretz Israel. In zijn gedachtegoed zou Jerusalem een supranationale stad worden voor alle religies en iedereen. Zie Tanenbaum, een Amerikaanse, seculiere organisatie in 1992 opgericht door rabbijn Marc H. Tanenbaum die streed tegen religieuze vooroordelen en haat. 

Hertog: Dus er is nog een beetje hoop?

Magid: Franz Kafka zei ooit, toen Max Brod hem vroeg of er ‘een wereld met hoop’ bestaat: “O ja, er is oneindig veel hoop – alleen niet voor ons.” 

Magid sluit dit interview af met: “Zelf ben ik, tegen beter weten in, toch een hopeloze optimist.”

In deze serie interviewt Judith Hertog rabbijn Shaul Magid. Het artikel verscheen oorspronkelijk in juli 2025 in het Amerikaanse magazine The Sun en is door eindredacteur Bloemgarten ingekort, vertaald en van noten voorzien. Het gehele Engelse interview Long Shadows, Shaul Magid on the Evolution of Zionism and Israel is hier integraal te lezen: The Sun Magazine.

cover: detail uit The Necessity of Exile door Shaul Magid