De puberzonen van filmmaker Simonka de Jong genieten zichtbaar van computerspelletjes waarbij de spelers met veel plezier dood en verderf zaaien.
Terwijl de jongens zeggen: ‘hoe realistischer, hoe beter,’ gruwt De Jong, kleindochter van historicus Loe de Jong, van dit soort vermaak. Zij wordt er misselijk van.
Als kind al kon zij niet omgaan met dood en geweld. Nare beelden die ze overdag ziet komen terug in haar slaap. Niet zo raar als je ene grootvader Auschwitz heeft overleefd en de familie van je andere grootvader grotendeels vermoord is. Jeanette, het zusje van grootvader Loe dat werd vermoord toen zij pas twaalf jaar was, speelt nog steeds een rol in haar leven.
Toch neemt De Jong de controller ter hand. De controller van de computerspellen waar zij ook, verwarrend genoeg, plezier beleeft aan het doden van een virtuele, vrouwelijke, tegenstander.
De moordenaar in zichzelf
Simonka de Jong (geen familie) gaat in haar film getiteld Ben ik een moordenaar? in op het zesde gebod Gij zult niet doden in de reeks over de tien geboden die de EO deze maand uitzendt. Zij gaat op zoek naar het vermogen van de mens om te doden, naar de moordenaar in zichzelf, en maakt ons getuige van haar zoektocht.
Simonka de Jong (1972) is onder meer bekend van de documentaire Het zwijgen van Loe de Jong over haar bekende grootvader, de historicus die het standaardwerk schreef over de oorlog, maar nooit vertelde over zijn eigen oorlogservaringen.
Virtueel en in werkelijkheid doden?
Is er een bewezen relatie tussen het virtueel en in werkelijkheid doden? De wetenschap is het daar niet over eens en de relatie lijkt in ieder geval niet rechtlijnig. En zoveel is zeker: voor pubers, met een nog niet volgroeid brein, staat het virtueel doden ver af van de realiteit.
Ik moet zelf denken aan de ‘moordenaars’ die ik als forensisch onderzoeker heb ontmoet. Veelal intens emotioneel verwaarloosde mannen met nauwelijks controle over hun agressie. Vaak een wonder dat het niet eerder mis was gegaan. Of de kindsoldaten die ik in behandeling heb gehad, die onder bedreiging de verschrikkelijkste dingen deden.
Op zeker moment besluit de documentairemaker haar veilige bubbel te verlaten en richting Israël te gaan waar een deel van haar familie woont. Lukt het om daar antwoord op haar vraag te krijgen?
Neutraliseren in plaats van doden
We zien haar voor het eerst op de Westbank. Ze neemt deel aan een heftige antiterrorisme-training, waarbij zij met verschillende wapens leert schieten. Dit onder leiding van een instructeur die niet zozeer doodt als wel ‘neutraliseert.’ Dat is verhullend taalgebruik van iemand die zeker weet dat God op de hand is van de Israëli’s.
De Jong merkt na een dag training op dat het haar zelfvertrouwen geeft wanneer zij de roos in de schietschijf weet te raken. En eigenlijk dus, hoewel zij dat zelf niet zo zegt, een eerste stap nam om te kunnen schieten en daarmee te doden.
Drie veteranen komen aan het woord. Zij wilden in het leger omdat zij zich loyaal voelden aan de Israëlische gemeenschap. De drie hebben achteraf getuigd bij Breaking The Silence, een site waar veteranen met gemengde gevoelens terugkijken op hun diensttijd. Veteraan Nadav Weiman heeft gediend als scherpschutter. Hij had tot taak om Palestijnen verdacht van terrorisme te doden. Veteraan Becca Stroeber was schietinstructeur: “Veel soldaten vinden het emotioneel moeilijk om te schieten… het was mijn taak te zorgen dat zij niet meer dachten.” Van gids Jojo weten we alleen dat hij op de Westbank heeft gediend. Steeds meer zijn deze drie zich gaan afvragen of hun militaire activiteiten wel tot vrede leiden.
Vooral bij sniper Weiman was ik benieuwd wat het omslagpunt was, wat maakte dat hij daadwerkelijk kon doden, maar later bij Breaking The Silence aanklopte? Terzijde: veel snipers kregen later forse PTSS-klachten. Snipers moeten soms dagenlang hun slachtoffers observeren en hebben dus in zekere zin een band opgebouwd met de mensen die zij gaan doden.
Vredesactivist Issa Amro
Ook de Palestijnse vredesactivist Issa Amro komt aan bod, een man die voor vreedzaam verzet heeft gekozen want, “geweld maakt de zaak alleen maar erger”.
De Jong ontkomt er niet aan zichzelf af te vragen, zonder een duidelijk antwoord te geven, wat zij gedaan zou hebben als zij in Israël – verplicht – in het leger gezeten zou hebben. “Zou ik op bevel schieten?” En, vraagt zij zich af: “stel dat ik Palestijn was, zou ik dan in de bezette gebieden alle Israëli’s hebben gehaat?”
Ieder mens
Heeft deze zoektocht De Jong nieuwe inzichten opgeleverd? Aan het eind zegt ze zich duidelijk te realiseren dat ieder mens, dus ook zijzelf die zich zozeer afkeert van geweld, het in haar heeft om anderen te kunnen doden…
Wij zijn getuige van een moedige poging om wat De Jong noemt haar ‘zwarte kanten’ onder ogen te zien. Daarmee is het een bijzondere documentaire geworden die, het kan niet onvermeld blijven, gelardeerd is met Sjostakovitsj’s wonderschone achtste strijkkwartet.
Ben ik een moordenaar? Maandag 10 maart, 22.20 uur, NPO 2
cover: Simonka de Jong krijgt schietles in Ben ik een moordenaar? Beeld met dank aan de EO
Geef als eerste een reactie