In de muren van de Hollandsche Schouwburg komen glazen bollen, een beetje druppelvormig, waarachter portretten te zien zijn en verhalen te horen van hen die hier gevangen werden gezet totdat de deportatietram hen verder wegbracht.
Aan de overkant van de straat wordt de voormalige kweekschool omgebouwd tot een museum. De binnenplaats van dit museum grenst aan de crèche waar de joodse kinderen vastzaten en van waaruit ze, als het maar even kon, werden weggesmokkeld door het verzet.
Deze gebouwen vol beladen geschiedenis zullen gezamenlijk het nieuwe Nationale Holocaustmuseum worden.
Tussen beide gebouwen loopt de drukke Plantage Middenlaan met in het midden de halte van tramlijn 14. Tram, trein, weg en nooit meer terug. We kennen het lot van de Joodse Amsterdammers in ‘40-’45. Is daar een museum voor nodig?
Afgelopen vier jaar is het onderzocht. Zowel of het publiek belangstelling zou hebben, en, zeer belangrijk bij zo’n ambitieus project, of er voldoende fondsen waren te werven. Daarnaast konden de conservatoren uitvogelen hoe tentoonstellingen over zo’n zwaar onderwerp eruit konden zien.
De behoefte bleek ruimschoots aanwezig te zijn. Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier waar dit nieuwe museum toe zal behoren, verwacht jaarlijks een toestroom van enkele honderdduizend bezoekers.
Het kernthema van het museum zal ‘hermenselijking’ worden van al die abstracte begrippen als Shoah en genocide en niet te bevatten aantallen als zes miljoen of 140.000: de Nederlandse Holocaustslachtoffers, Joden, Sinti en Roma.
collectie JCK
Hermenselijking via verhalen van individuen en, vaak kleine, objecten die aan het museum werden geschonken. Zoals de ring gemaakt van een gevonden stukje aluminium. Dit stukje metaal vond de achttienjarige Simon Vos in het vernietigingskamp Auschwitz. Hij maakte er een ring van met de initialen R en S dooreen gevlochten. Simon wist het kleinood te smokkelen naar zijn verloofde Rosa in het vrouwenkamp. Simon stierf tijdens een dodenmars kort voor de bevrijding, Rosa overleefde en hervond levensgeluk na de Shoa.
wand vol verordeningen
Indrukwekkend was de presentatie van het ‘misdadenbehang’ ofwel een wand vol verordeningen waaruit te zien is hoe de Duitsers stap voor stap, Verordnung voor Verordnung de isolatie van Joden uit de maatschappij organiseerden. Tot aan de systematische diefstal van hun bezit en de uiterst efficiënte voorbereiding van de ‘Endlösung’.
Die wand zal vooroverhangen zodat, zo vertelde ontwerper Boaz Bar-Adon, de bezoeker erdoor wordt omklemd, het onontkoombare ervaart.
Dat de misdaden zo’n prominente plek krijgen, geeft aan dat het ontwerpteam ongecensureerd te werk wil gaan – geen verhaal van louter zielige slachtoffers of ‘voor de goede vrede’ het wegstoppen van het kwaad. Maar het kwaad durven te laten zien in z’n bureacratische kilheid.
Tentoonstellingmaker Barend Verheijen van Studio Louter licht toe:
De Holocaust was een systeem van ontmenselijking. Wij willen dat de bezoeker zich realiseert dat de koele statistieken van de Jodenvervolging over individuen gaan. De slachtoffers worden benaderd op individueel niveau. De misdaden en daders worden getoond in al hun massaliteit.
Het unieke van de Nederlandse situatie, aldus hoofdconservator Annemiek Gringold tijdens de ‘startschottoelichting’ voor de pers, is de juridisering van al die stappen die leidde tot de systemische uitroeiing. Het Duitse gezag bouwde een systeem die elke verordening tot isolatie, plundering en deportatie wettig ondersteunde zodat ambtenaren van hoog tot laag vastzaten in een juridisch onderbouwd web.
De opening van het Nationaal Holocaustmuseum wordt verwacht in het tweede kwartaal van 2023.
cover: Ontwerpschets met rechts het ‘misdadenbehang’. Nationaal Holocaustmuseum – beeld Opera Amsterdam en Studio Louter, Nationaal Holocaustmuseum
Dank je wel Bloom voor deze beschrijving. Langzamerhand ga ik zeker door dit soort beschrijving ook mee in de flow dat het een heel mooi maar ook zeker een belangrijk project gaat worden. Dus dank dank.
Lody
Komt er ook aandacht voor het specifiek Nederlandse, de collaboratie, waardoor de shoah hier zo “succesvol” was? Ik moet altijd denken aan het sterke verschil tussen de ervaringen van mijn moeder en haar neef, die naar twee verschillende, later beide door de Duitsers bezette landen vluchtten, namelijk Nederland respectievelijk Denemarken.
Bij collaboratie hoort ook het aktief verraden van Joden, bijvoorbeeld van ondergedoken Joden. Komt er aandacht voor degenen die dat deden? Zij blijven te vaak in grote anonimiteit maar deden aktief mee aan de grote moord.
Ja belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan de wijze waarop de daders te werk gingen. Daar horen zeker de collaborateurs bij. Op de persconferentie benadrukte ik dat juist daarvan kan worden geleerd: hoe mensen worden weggezet, beroofd en weggevoerd, maatregel voor maatregel. En hoe wegkijkers of helpers meewerken aan het ‘succes’ van deze bureaucratisch georganiseerde genocide. Anders wordt het nieuwe museum weer een ‘zielige Joodse meisjes’ verhaal.