Slachtoffers en schuld. Daders en verantwoordelijkheid. Onderdrukkers en onderdrukten, alles liep door elkaar. Het was een ingewikkelde dag, maar eindigde als de mooiste dag.
In 2012 sprak rabbijn Lody van de Kamp tijdens de allereerste Dag van Empathie, die sindsdien jaarlijks wordt gehouden in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger. Hij schreef er onderstaande notitie over. De redactie van De Vrijdagavond vond dit verhaal betekenisvol in het huidige debat over het slavernijverleden.
De afgelopen dagen was er veel opwinding en irritatie over de Nationale Dodenherdenking op de Dam. Een gedicht om de herinnering levend te houden aan een oud SS’er zou op 4 mei op De Dam worden voorgedragen.
Een Nationale Herdenking ontaarde al gauw tot een nationale discussie. Het werd een discussie over wie nu eigenlijk de daders zijn van het oorlogsleed, wie de slachtoffers.
Vragen werden gesteld over van wie het verdriet is en bij wie de schuld ligt.
De Mozes en Aaronkerk aan het Waterlooplein stroomde, op de dag voorafgaand aan de dodenherdenking, vol. Een bewonderenswaardig initiatief van enkelen zorgde dat Amsterdam in alle diversiteit stil stond bij de Dag van Empathie. Door voordrachten, filmbeelden, muziek, toespraken werd op een indringende manier de noodzaak tot empathie, inlevingsvermogen, overgebracht. Herinneringen aan de slavernij, aan de Apartheid, aan de Jodenvervolging, aan allerlei vormen van discriminatie werden zichtbaar gemaakt.
Mijn toespraak had ik voorbereid. Een verhaal over empathie, over hoffelijkheid, over het elkaar herkennen en erkennen stond op papier.
Maar eenmaal achter het spreekgestoelte staande kwam er een ander verhaal te voorschijn. Hier stond ik als Joods burger van Amsterdam. Ik zou aandacht moeten gaan besteden aan de Dodenherdenking van 4 mei. Dat was mijn opdracht. Als gastspreker, te midden van alles wat multicultureel Amsterdam te bieden heeft. Ik als Jood, mocht mijn publiek gaan vertellen over slachtofferschap. Maar daar zaten zij, onze Surinaamse stadsgenoten, Ghanese bewoners, Marokkanen, Turken, Tunesiërs en zij die al vele generaties deel uit maken van de Hollandse bevolking.
Ik sprak over de Markt, op maar enkele meters afstand van dit monumentale Kerkgebouw waar wij bijeen waren. Een markt die ooit Joods was… Ik sprak over de paar honderd Joodse kinderen die op die dag in februari 1942 op nog geen drie minuten gaans van de plek waar wij nu stonden uit het weeshuis werden gesleept om in het verre Polen te worden omgebracht. Ik sprak over die duizenden Joodse Amsterdammers die na mei 1945 nooit meer terug kwamen in hun huizen, hier in de Joodse buurt. Zij, die de kampen en onderduik niet hadden overleefd.
Maar dan…. Daar sta je dan als Jood. Als Jood waarvan de rol ook niet duidelijk is… Ben je als Jood slachtoffer? Heb je alleen maar een geschiedenis als slachtoffer? Hier sta ik tegenover mijn Surinaamse en Antilliaanse stadsgenoten. Zij hebben ook een geschiedenis. Een geschiedenis van slavernij. Een geschiedenis waarin mijn eigen geloofsgenoten ook een rol in hebben gespeeld. Een rol die mij ineens dichter in de buurt brengt van dader dan van een slachtoffer.
3 mei 2012 was een ingewikkelde dag. De Dag van Empathie, de Dag van Inleving. Daders, slachtoffers, schuld, verantwoordelijkheid, vervolgers, vervolgden, onderdrukkers en onderdrukten. Alles dreigde in de discussie ten onder ten gaan. Alles liep door elkaar.
Daar staande vroeg ik mij af hoe we hier ook uit zouden kunnen komen. Maar ineens wist ik het.
Door die moedige en mooie mensen die aan de wieg stonden van de avond in de Mozes en Aaronkerk wist ik het. Empathie, inleving. Dat is het sleutelwoord. De sleutel die de deuren opent naar het elkaar begrijpen. Inleven in die ander. Inleven in de slachtoffergevoelens van die ander. Inleven, zelfreflectie en respect. Oneindig veel respect voor die ander. Dat is het wat ik op die avond in de Mozes en Aaronkerk heb geleerd. Oneindig veel respect voor die ander. Dat maakt die ander tot iets van jezelf.
3 mei 2012 begon als een ingewikkelde dag. Maar eindigde als de mooiste dag, tot nu toe in dit jaar.
Info over 3 Mei: Dag van Empathie
Op de jaarlijkse Dag van Empathie gaat over de diverse samenleving. Men wisselt verhalen, dromen, geschiedenis en ervaringen met elkaar uit. Dan blijk je jezelf te herkennen in verhalen van de ander, met wie je niks gemeen dacht te hebben. Men wil zo meer empathie bereiken tussen de verschillende groepen in de Nederlandse samenleving. Zie hier voor meer informatie.
Lody schrijft: “de paar honderd Joodse kinderen die op die dag in februari 1942 op nog geen drie minuten gaans van de plek waar wij nu stonden uit het weeshuis werden gesleept om in het verre Polen te worden omgebracht.”
Mijn vraag is welke datum precies? ik was in het kinderhuis bij J.D.Meierplein geplaatst, daar mijn ouders waren op het politiebureau voor onderzoek. Ze werden bevrijd en hoorden over “de trein” en haalden me toen eruit.
Beste mevrouw Kazin,
Met betrekking tot uw vraag op De Vrijdagavond over de weeshuizen, het Jongensweeshuis werd op 10 februari of op 5 maart 1943 (twee verschillende bronnen) ontruimd waarbij de kinderen met verzorgers onmiddellijk op transport naar Sobibor werden gezet.
Het Meisjesweeshuis aan de Rapenburgerstraat werd op 10 februari 1943 leeggehaald….