Het was even omdenken toen ik las dat Poolse grenswachten aan de grens met Belarus mogen schieten op illegale migranten.
Daartoe stelde de regering Tusk een militaire bufferzone langs de grens variërend van tweehonderd meter tot twee kilometer breed. De zone is verboden terrein voor journalisten en hulpverleners. Hekken en muren om migranten tegen te houden staan sinds 2022 op de grens, en nu mogen grenswachten schieten.
Muren bouw je niet, die breek je af, zo was decennia lang de gedachte in Europa.
Die gedachte vond zijn bekroning in het neerhalen van de Berlijnse Muur in 1989. De verontwaardiging was dan ook groot toen Israël vanaf 2002 in Jeruzalem en langs de Westbank een muur ging bouwen tegen terroristisch geweld. Dat was toch een bewijs van primitief defensief denken, dat bovendien volstrekt inging tegen de tijdgeest die juist alle muren slechtte.
Maar inmiddels kent Europa zelf, en niet alleen in Polen, weer duizenden kilometers aan hekwerken en muren aan de oostgrens en er staat, afgaande op de speech van Ursula von der Leyen, nog veel meer op stapel.
Europa en Israël verschillen minder van elkaar dan het leek. Wel heeft Israël met de grote invloed van ministers als Ben-Gvir en Smotrich een stadium van barbarij bereikt dat Europa hopelijk voorlopig niet zal kennen.
Andere mentaliteit
De militarisering van Europa is meer dan alleen het op grote schaal uitrusten van legers en het opzetten van een eigen defensie-industrie. Het is ook de verwerving van een andere mentaliteit. Die nieuwe mindset gaat ervan uit dat oorlog een niet uit te bannen fenomeen is. Er zit een vijand, of meerdere vijanden, op je te azen en het gevoel vat post: het is erop of eronder, het is wij of zij. En om te zorgen dat zij niet winnen is er veel geoorloofd om hen uit te schakelen.
Als dat niet goed lukt kom je in de greep van permanente angst. Dat is herkenbaar van de op militaire veiligheid ingestelde Israëlische samenleving. Voor zover het uitschakelen van de vijand wél slaagt treedt een andere dynamiek in werking: die van de oorlogsroes en overschrijding van humanitaire grenzen in de oorlog. Ook dat is zichtbaar in het huidige optreden van Israël.
Mentale waakzaamheid
Veilig beschermd door de Amerikaanse atoomparaplu dachten we in Europa dat we die ‘primitiviteit’ achter ons hadden gelaten. Maar je kunt er zeker van zijn dat, als wij op een zeker moment werkelijk blootgesteld worden aan een brute Russische potentaat, we meer op Israël zullen gaan lijken dan we zouden wensen of voor mogelijk houden.
Om daar maat in te houden is nu al – naast de bijna overal enthousiast ontvangen omarming van het ontluikende Europese legergroen – mentale waakzaamheid geboden.
Cover: detail uit werk van Anselm Kiefer: Voyage au bout de la nuit, 1990 (bommenwerper uit WOII met boeken er op). Stedelijk Museum, 2025, foto Bloom
De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet. Of de balk en splinter in het oog. Een bord voor de kop hebben. Stellende, vergrotende en overtreffende trap.