In het begin van de voorstelling voelt het een beetje onwennig: een volle zaal en een leeg podium. Het lijkt heel even of de acteurs dit ook zo ervaren, maar al snel valt alles op zijn plaats. Er ontvouwt zich een boeiend verhaal waarin menselijke relaties en al hun complicaties de hoofdrol spelen. De dialogen lijken ter plekke te ontstaan, alsof de acteurs improviseren.
De Leedvermaak trilogie van toneelschrijfster Judith Herzberg is een familiekroniek over mensen die de trauma’s een plaats proberen te geven in hun bestaan. Betty Schuurman zet als Ada een hartverscheurende Shoah-overlevende neer.
De andere twee vrouwen van haar generatie, Duifje (gespeeld door Bodil de la Parra) en Riet (Antoinette Jelgersma) lijden net zo hard, ook al zijn ze veel minder getourmenteerd door de oorlog. Als respectievelijk ‘stiefvrouw’ van Zwart en onderduikmoeder van Lea kregen ook zij te maken met geheimen en het verzwijgen van wat ze werkelijk voelen. De mannen dragen hun trauma’s anders. Het ziet er allemaal zakelijker uit. Het is voorbij, “dus we moeten verder met ons leven”, zo lijken ze te denken. Dat betekent niet dat ze niet levenslang zijn getekend.
Derde generatie
Vooral in het derde deel van de trilogie zien we hoe de sporen van de verwerking van de Holocaust doorwerken in de onderlinge relaties en de interakties tussen de personages. De derde generatie voelt afkeer van de manier waarop alles wordt verzwegen. De mensen om hen heen zijn bijna allemaal zwaargehavend verdergegaan met hun leven, zonder daar veel (of juist te weinig) over te vertellen aan volgende generaties. Ouders functioneren slecht als ouders voor hun kinderen, deze kinderen moeten raden wat er aan de hand is en voelen zich vaak buitengesloten en onbegrepen. Ook zij durven hun ware gevoelens niet te uiten.
De taal die Judith Herzberg gebruikt is alledaags en natuurlijk. Er is bijna geen moment dat de woorden ongeloofwaardig of gekunsteld overkomen. In 2018 ontving Herzaberg de Prijs der Nederlandse Letteren. De jury omschreef haar taalgebruik als ”hartverscheurend eenvoudig en juist daardoor complex.”
Lachen dat schuurt
Het toneelbeeld is sober. Geen grote decors, alleen wat stoelen en banken die af en toe verplaatst worden.Er kan regelmatig gelachen worden, hoewel dat wel schuurt. Bij tijd en wijle voelt de toeschouwer zich ongemakkelijk bij het gegrinnik dat niet is tegen te houden. Want er wordt groot onderhuids zittend leed beschreven. Duidelijk wordt ook dat er geen eenduidige manier is om met de gevolgen van het grote verlies om te gaan: zwijgen of negeren helpt niet, praten en therapie ook niet. Iedereen vindt zijn eigen manier van verder leven en overleven en doet maar wat. Vaak tegen de klippen op en door de gevoelens van anderen heen.
Passende muziek
Het beeld is sober. Geen grote decors, alleen wat stoelen en banken die af en toe verplaatst worden. Na het eerste deel zit het New European Ensemble op de bühne. Zij begeleiden de toneelscenes met bij de periode passende muziek die geen moment opdringerig of overheersend wordt.
Tussen jou en mij
Tijdens de pauzes brengt het Nationale Theater in het contextprogramma Tussen jou en mij. Mensen uit verschillende generaties gaan met elkaar in gesprek in een speciaal ontworpen installatie. Daar kan men praten over wat kenmerkend is voor hun generatie en wat er (on)besproken blijft in de familie.
Pauzes
De voorstelling duurt lang, heel lang: vijf uur inclusief twee pauzes. Dat lijkt een hele zit, maar doordat alle bombast en sentimentaliteit ontbreken en er veel gebeurt, wordt de voorstelling geen moment saai. Zeer zeker een voorstelling die de moeite waard is om een avond voor uit te trekken. Er bestaat de mogelijkheid om eten te reserveren voor tijdens de pauzes.
Leedvermaak trilogie door het Nationale Theater onder regie van Eric de Vroedt bestaat uit drie delen die ooit als zelfstandige toneelstukken werden opgevoerd: Leedvermaak (1972), Rijgdraad (1979) en Simon (1995 – 1998).
Cast
Antoinette Jelgersma, Betty Schuurman, Bodil de la Parra, Bram Coopmans, Gustav Borreman, Hein van der Heijden, Jaap Spijkers, Johannes Wirix-Speentjes, Malou Gorter, Mariana Aparicio Torres, Nick Renzo Garcia, Rick Paul van Mulligen, Soumaya Ahouaoui en Tamar van den Dop.
Live muziek New European Ensemble onder leiding van violist Emlyn Stam.
Info en tickets: Het Nationale Theater.
cover: toneelbeeld Leedvermaak Triologie, foto: Fred Debrock; courtesy HNT
spannend! Ik ga volgende wee naar de voorstelling. Dank voor de heads up!
De Leedvermaak triologie wordt op 17 en 18 mei gespeeld in het Wilminktheater in Enschede. In de foyer staat dan ook ter gelegenheid van die voorstelling de expositie Het Andere Verhaal nog opgesteld. Het Andere Verhaal gaat over Moslims en Joden in de Tweede Wereldoorlog. De expositie is te bekijken vanaf 28 april tot en met 19 mei.
Het Andere Verhaal is een initiatief van de stichting Said & Lody