Korach en de prefrontale cortex

beeldmerk Parasja

Het is heel verleidelijk om parallellen te trekken tussen wat er allemaal gebeurt in de parasja rondom Korach en de weg naar het aangetreden kabinet deze week. 

Laat ik dat niet doen en vooral inzoomen op Korach. U kunt zoveel of zo weinig verbanden leggen als u wenst. 

Eerst in het kort wat zich afspeelt in onze parasja. Korach, de achterkleinzoon van Levi, een van de twaalf stammen, organiseert met Datan, Awiram, On en 250 vooraanstaande personen een opstand tegen Mosjee en Aharon. “Het hele volk is heilig”, klagen ze. “Waarom verheffen jullie je boven Gods gemeenschap?” 

Gevulde vuurpannen

Mosjee is met stomheid geslagen en verzoekt Korach gevulde vuurpannen te brengen. God zal duidelijk maken wie er precies heilig is. Ze weigeren Mosjee en Aharon te ontmoeten. “Je hebt ons uit een land overvloeiend van melk en honing weggehaald om ons te laten sterven in de wildernis.” Mosjee zegt aan Korach dat hij en zijn medestanders de volgende dag voor God moeten verschijnen met hun gevulde vuurpannen. 

God wil die gemeenschap vernietigen, maar Mosjee en Aharon nemen het voor hen op: “Als er één iemand zondigt, moet daar de hele gemeenschap onder lijden?”. God gebiedt de hele gemeenschap afstand te nemen van Korach, Datan en Awiram. De aarde opent zich en slokt deze mannen, hun familie en bezittingen op. De rest rent weg uit angst. Een verwoestend vuur vernietigt ook de 250 hooggeplaatste medestanders van Korach.
Het volk beschuldigt Mosjee en Aharon van de vele doden in hun gemeenschap. Daarop verzoekt God Mosjee en Aharon die groep te verlaten zodat Hij ze kan vernietigen. Er woedt een plaag. Aharon brengt een offer om vergiffenis te vragen voor het volk. Na afloop blijken er duizenden doden te zijn gevallen. 

Amandelbloesem

Aan het einde van de parasja wordt nog eens duidelijk gemaakt hoe de hiërarchie in elkaar steekt. Elk stamhoofd legt een houten staf met diens naam in het misjkan, het draagbare heiligdom. De staf van Aharon staat, als enige, de volgende dag in bloei met amandelbloesem. Dit laat zien dat die stam wordt aangesteld als Kohaniem, priesters, om toezicht te houden op alle rituelen in het misjkan. Het wordt gezien als waarschuwing aan degenen die in opstand zouden willen komen tegen God in de toekomst. De rol van de Levi’iem, de levieten, is om de Kohaniem te helpen. Maar, zij komen niet direct in aanraking met het altaar of andere heilige objecten. 

Zijn ze jaloers?

Wat is nou het onderliggende probleem van Korach en degenen die in opstand komen? Daar zijn de geleerden het uiteraard niet over eens. Zijn ze jaloers? Zijn ze het niet eens met de politieke besluiten van Mosjee? 

Ibn Ezra legt uit dat Mosjee Aharon en diens zonen benoemt als leiders van de Levi’iem, terwijl Korach zelf een Levi is en juist hoopt dat hij en andere eerstgeborenen de leiding zouden hebben.

Frustratie

Ramban denkt dat het gaat om het voeden van de frustratie van het volk en de psychologische bereidheid om zich tegen de leiders te keren. Ze verdraaien het verleden zo dat zelfs Egypte als land van melk en honing wordt beschouwd. 

Ontevredenheid en populisme

Nechama Leibowitz, zich baserend op Pirkee Avot, stelt dat Korach en zijn medestanders gewoonweg ontevreden waren en zich door hun trots en ambitie tegen de heersende autoriteiten keerden. Ze hoopten dat ze door het afzetten van het bestuur hun eigen persoonlijke wensen konden realiseren. Kortom: opportunisme. 

Jonathan Sacks verbindt bovengenoemde visies aan de politieke theorie van Machiavelli, waarbij alles geoorloofd is om macht te behouden of te verwerven. Hierin komen drie aspecten naar voren.

Ten eerste het zijn van een populist: inspelen op de ontevredenheid van mensen en laten blijken dat je aan hun kant staat, tegen het establishment in. Zo voedt Korach de ontevredenheid over zowel het land als de verdeling van de leiding waarbij bepaalde mensen als ‘heiliger’ worden gezien dan anderen. 

Het tweede aspect is het organiseren van medestanders. Korach vindt de stam Reoeveen bereid mee te doen en 250 hooggeplaatste personen in de gemeenschap. Korach voelt zich gepasseerd omdat hij geen taak als priester krijgt toebedeeld. De nakomelingen van Reoeveen, de oudste zoon van Ja’akov, zoals Datan, Awiram en On, hebben volgens henzelf logischerwijs recht op een belangrijke taak. De 250 hooggeplaatste personen verliezen hun machtspositie aan de Levi’iem en komen daartegen in opstand.

Het derde aspect is timing. Kies een moment waarop je tegenstander kwetsbaar is. Korach kiest het moment nadat de verspieders terugkeren en duidelijk wordt dat het land pas door volgende generaties betreed zou worden. Ze hebben niks meer te verliezen. (Ramban) 

Hiërarchie onder chimpansees

Jonathan Sacks haalt ook Frans de Waal aan en diens beschrijving van de hiërarchie onder chimpansees. Hij beschrijft hoe Jeroen, de leider van de groep, wordt uitgedaagd door een van de jongere mannetjes, Luit. Luit vindt steun bij Nikkie en samen jagen ze Jeroen weg. Luit neemt de rol in van alphaman en vindt zijn plek in de groep. Jeroen is al ouder en te oud om weer alphaman te worden, maar komt desondanks toch in opstand. Hij werkt samen met Nikkie en doodt Luit op een onbewaakt ogenblik.

Macaca apen, foto Frans de Waal, Wkimedia Commons


Frans de Waal ziet duidelijke overeenkomsten tussen de menselijke gedragspatronen en die van dieren. 

Naast het reptielenbrein (hersenstam) en het zoogdierenbrein (limbisch systeem) beschikken mensen ook over het mensenbrein (prefrontale cortex). Dat laatste functioneert langzamer maar geeft ons de mogelijkheid om te reflecteren en consequenties te doorzien. En daarmee de andere twee breinfuncties in goede banen te leiden. 

Hiërarchie geeft vaak grond voor onenigheid en ruzie. Het is aan ons om complexe hersenen te gebruiken en het juiste pad te kiezen.

Sjabbat Sjalom



cover collage Bloom

Over Mirjam van Emden 8 Artikelen
Studeerde twee jaar aan midrasjot (Talmoedhogescholen) in Israël, waarna ze afstudeerde in de Bouwkunde aan de TU Delft. Ze werkte onder meer in de woningcorporatiesector, maar voelt zich meer op haar plek in het educatieve veld. Jarenlang bij het Joods Cultureel Kwartier en sinds ze in 2023 de pabo voltooide als leerkracht voor de klas.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*