Na een zeer kort ziekbed overleed jongstleden 16 juni auteur, regisseur en beeldend kunstenaar Gita Hacham (Zweden, 1957). Vorige week plaatste De Vrijdagavond de hesped (grafrede) van rabbijn Menno ten Brink. Karen de Jager benadrukte in haar rede de sociaal bewogen kant van Gita in Drijfveren van Gita Hacham. Hier de indrukwekkende grafrede van Gita’s collega en goede vriend Özkan Gölpinar.
In Memoriam Gita Hacham
Het is nog geen twee weken geleden dat ik het bericht ontving dat Gita ernstig ziek was. Voor mij kwam dit bericht als een verrassing, net zoals zijzelf er ook door was verrast.
Zij heeft gevochten om de ziekte te verslaan, maar het was vanaf het begin een ongelijke strijd. Zij is overleden in het bijzijn van haar familie en vrienden. Een nu een paar dagen later staan wij met z’n allen hier. Het is onwerkelijk. Maar ik put kracht uit het feit dat u allen hier bent gekomen om afscheid van haar te nemen. Met Gita verliezen wij niet alleen een bijzondere schrijver in hart en nieren, maar bovenal een prachtig, uniek, liefdevol en ongelooflijk warm mens.
Het geluk zit niet in dat wat je beleeft, maar in dat wat je herinnert. Hoe anderen zich jou herinneren. Ik herinner me al die avonden in het theater die we in de afgelopen dertig jaren samen hebben meegemaakt. De vele wandelingen door Amsterdam of onze laatste trip naar Leeuwarden.
Keerpunten
Ik herinner mij al die keerpunten in onze carrière waar wij soms vol blijdschap en soms vol woede over spraken. De Cosmic Hollandse Nieuwe feestjes waar we allemaal losgingen op Caraïbische klanken. Uiteraard herinner ik mij ook het jaar dat zij de Cosmic Toneelschrijfprijs won. Ik eindigde dat jaar op de tweede plaats. Zij liet die avond zien dat ook Scandinavische vrouwen met hun heupen los konden dansen.
Beste Gita, vanaf het eerste moment dat we elkaar spraken wilde je in het theater aanwezig zijn. Niet op het toneel, maar als regisseur dicht naast de geluid en licht, tafel in het midden van de zaal. Daar, in het donker vond jij je thuis en kon jij je eigen wereld tot leven brengen.
Je was een geboren schrijver, je schreef niet allen toneelstukken, maar ook filmscenario’s, korte verhalen en gedichten. En, als je even geen papier kon vinden om op te schrijven, dan krabbelde je wel woorden en ideeën op je handen.
Coach met scherpe pen
Zelfs tijdens de nare Corona epidemie bleef je actief. Veel van wat je hebt geschreven heb ik kunnen horen, zien of lezen. Maar je hebt nog veel meer gedaan. Met Cosmic, Bij Dasarts, bij De Nieuw Amsterdam, Bij Theater Rast en uiteraard met Filling the Gap. Je hebt een weg gebaand voor de generaties die na ons kwamen. Je was een coach met een scherpe pen. Ik herinner mij de vele opmerking in het rood die je achterliet in mijn toneelstuk Lust and Found. En je wilde nog veel meer doen. Duizenden zinnen heb je achtergelaten vol passie, humor, tragiek en troost. Tientallen verhalen vol stil verdriet en gemis van mensen die anders nooit werden gehoord. Verhalen waarin de underdog als winnaar uit de bus komt. Verhalen uit een tijd dat de wereld nog niet in kampen en identiteiten was verdeeld.
Trotse migranten
Je hebt een galerij vol portretten achtergelaten van mooie mensen die niet weggedrukt wilden worden uit de geschiedenis. Trotse migranten die moesten buigen onder achterstelling en discriminatie, maar weigerden om te barsten. Die het in jouw stukken uitschreeuwden:
‘Dit is mijn land, ik ben hier en ik ga niet weg. Kijk naar mij, kijk en zie wie ik echt ben. Ik besta! Ik ben de storm en ik ben nog lang niet uitgeraasd.’
Waar Gita’s sympathie lag was duidelijk, bij de verliezers, de onderdrukten. Maar zij positioneerde zichzelf nooit als slachtoffer.
Zij bleef altijd een onafhankelijke geest en de laatste jaren raakte zij steeds meer haar initiële bescheidenheid kwijt. Wil je ruzie, dan krijg je ruzie. Oprecht; soms direct en confronterend, soms koppig als een Algerijnse Stier, maar altijd met respect, overzicht, zachtmoedigheid en compassie. Ongeveer zoals haar karakter was.
Wij zijn altijd onderweg
Gita en ik droomden altijd over nieuwe en grootse plannen. We waren voortdurend aan het analyseren. Voortdurend aan het zoeken. Waarnaar ook alweer? Was het de liefde, begrip, onze verbondenheid met Nederland, acceptatie? Wat is Acceptatie? Ik weet het niet meer Lieve Gita. Voor mensen als ons is er misschien geen thuis, geen land van aankomst. Wij zijn altijd onderweg. We waren nooit tevreden met de positie die Nederland voor ons in gedachten had.
We wilden meer zijn dan onze ouders ooit waren geweest. We slingerden heen en weer tussen verschillende posities, tussen onze achterstandswijken (die van jou in Stockholm en die van mij in Enschede) tussen idealisme en teleurstelling. En er waren vele teleurstellingen. Projecten die niet doorgingen, de poortwachters die wilden bepalen waar wel en niet over geschreven mocht worden en academies die op papier voorstander waren van diversiteit en inclusie, maar deze niet in de praktijk wilden brengen.
Farväl
Lieve Gita, je bent nu aan je laatste reis begonnen. Je hebt helaas een deel van de plannen die je had, nooit kunnen voltooien. Maar je bent wel verlost van de pijnen die jouw hebben gekweld. Het is klaar, het is goed zo. Farväl. Vaarwel.
En ik? Ik voel een leegte in mijn ziel opkomen en hunker naar een leidraad om met het verlies van een goede vriendin om te gaan. Misschien bestaat vriendschap wel alleen bij de gratie van het besef dat we niet zonder vrienden kunnen. Dat we niets zijn als we geen vrienden meer hebben. Vrienden die onze geschiedenis kennen en die weten hoeveel pijnlijke en mooie momenten we hebben gehad.
Ze zeggen dat iemand niet sterft zolang er vrienden zijn die je aan denken.
Je naam nog weten. De liefde houdt niet op waar het leven eindigt. We zullen je blijven herinneren in alles wat je hebt achtergelaten. Je hebt een prachtige zoon achtergelaten. Je vroeg me of ik mij over Miquel kon ontfermen. Hem van tijd tot tijd vertellen over de periode dat hij er nog niet was en wij als een razende roeland de wereld wilden bestormen. Jij bent tot aan het eind blijven razen. Je laatste gedicht ‘Vrees ons’ is misschien daar wel het beste voorbeeld van.
“wij weten
wat jullie niet weten
vrees ons
vergis je niet
in onze stilte
onze stilte is
oneindig
gefundeerd
in een leven lang kennis
wij weten alles
wat je weet
en alles wat jij nog niet weet
dat weten wij
vrees ons
wanneer de tranen vloeien
van
gelach
met open mond
buiken schuddend
besef
daartegenover staan meermaals
gesprekken met de
dood
wij zijn
intieme
kennissen van
haar”
Dat zag je goed Gita. Wij zijn inderdaad de intieme kennissen van de dood. Een de dood komt voor ons allemaal.
Dat wat je niet kunt helen moet je koesteren en wat niet kan worden geheeld, moet worden gestreeld. Gita, ik vind troost in het feit dat ik vorige week nog voor een laatste keer je kon omhelzen, je handen kon strelen. Uiteraard waren je handen ook nu beschreven. Rust in vrede lieve Gita.
cover: Gita Hacham leest voor uit Vrees Ons, op de reflectiedag ‘Hoe willen we oud worden?’, 3 juni 2023; screenshot uit video
Geef als eerste een reactie