Het zal toeval zijn, maar Amerikaans-Joodse kunstenaars zijn dit jaar rijk vertegenwoordigd in de Amsterdamse Musea.
Na fotografe Nan Goldin in het Stedelijk en musicus / beeldend kunstenaar Meredith Monk in de Oude Kerk laat tot eind juni museum Huis Marseille bijzondere fotografische werken zien van Deborah Turbeville en Lisa Oppenheim.
Het zijn uitgebreide tentoonstellingen in Huis Marseille aan de Keizersgracht dat bestaat uit twee aanpalende grachtenpanden. Beide kunstenaars hebben ieder een eigen pand toebedeeld gekregen. Ruimte was dus geen probleem bij de inrichting en het werk van Turbeville en Oppenheim past prachtig in deze historische omgeving. Hoewel van een andere generatie kenmerkt het werk van beide kunstenaars zich door een uiterst persoonlijke benadering van het medium fotografie zowel qua beeld als in de techniek die zij toepassen.
Volgende week bespreken we het werk van de mode-fotografe Deborah Turbeville (1932, Stoneham, Massachusetts – 2013, Manhattan, New York, Verenigde Staten). In dit artikel ligt de focus op beeldend kunstenaar met fotografische middelen Lisa Oppenheim (geboren New York, 1975).
Geroofde buit
Lisa Oppenheim experimenteert graag met het medium fotografie zoals ook nu bij haar tentoonstelling SPOLIA. Het woord Spolia verwijst naar de Engelse term the spoils of war ofwel geroofde buit. En dat is precies waar het werk van Oppenheim over gaat.
Roofkunst, en specifieker kunst en kunstobjecten door de nazi’s geroofd van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog, is ook nu meer dan 75 jaar na dato nog een hot topic.
Eind 2023 maakte Pieter van Os in opdracht van NRC een achtdelige podcast serie over dit onderwerp en De Groene Amsterdammer publiceerde bij wijze van catalogus bij de tentoonstelling in Huis Marseille een heel nummer over deze ‘Spolia’, een editie die gratis te verkrijgen is bij de tentoonstelling.
Afterlives in het Jewish Museum, New York
Lisa Oppenheim werd in 2019 benaderd door een conservator van het Jewish Museum in New York of ze mee wilde werken aan de tentoonstelling onder de titel Afterlives.
Afterlives moest gaan over de nog altijd bestaande nagalm van de gigantische kunstroof door de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog. In heel bezet gebied werden de Joodse huizen geplunderd en verzamelingen van Joodse kunsthandelaren onteigend, gestolen of via malafide tussenhandelaren opgekocht.
De schaal waarop dit gebeurde is niet te bevatten maar de tentoonstelling moest niet zozeer gaan om die historische gebeurtenis. Het Jewish Museum New York was vooral benieuwd hoe dat roven van kunst, van persoonlijke eigendommen, nu nog doorwerkt in het leven van de betrokken families, van nabestaanden. En ook hoe musea en andere kunstinstellingen daar mee om gaan en hoe je daar met een hedendaagse blik naar kon kijken.
Bibliotheek van München
Op het moment dat het Joods Museum New York belde, verbleef Oppenheim in Duitsland. Haar man deed daar onderzoek in de bibliotheek van München, de stad waar de meeste geroofde kunst naartoe was gebracht.
Veel werken waren destijds daar opgeslagen in een depot, bestemd voor het nooit gerealiseerde ‘Führer-museum’ dat daar gebouwd zou worden.
De nazi’s hadden alles goed gedocumenteerd, geregistreerd en gefotografeerd, maar zeker in Duitsland waren veel werken in de laatste oorlogsjaren verdwenen. De Munchener depots werden geplunderd of in brand gestoken. Wat overbleef waren de papieren, de foto’s en negatieven.
NB: De befaamde geroofde kunstcollectie van Göring was samen met vele andere werken opgeslagen in het museum voor hedendaagse kunst in Parijs, het Jeu de Paume en bleef gespaard.
Fotografische reproducties
Die fotografische reproducties boden Oppenheim de kans om de verdwenen kunstwerken een nieuw leven te geven en er met een hedendaagse blik naar te kijken.
Oppenheim gebruikte de bestaande foto’s of negatieven letterlijk om nieuwe kunstwerken te maken. Die nieuwe werken komen qua formaat precies overeen met de verdwenen schilderijen, maar hebben door een specifieke manier van fotoafdrukken – de solarisatietechniek – een ronduit spookachtige kwaliteit gekregen.
De werken zijn, zo lijkt het, heel expliciet ‘afschaduwingen’ van een niet langer bestaande werkelijkheid.
Het ‘oude’ kunstwerk is getransformeerd en er ontstaan intrigerende ‘nieuwe’ kunstwerken.
Wat is afgebeeld is niet altijd direct waar te nemen, ondanks dat solarisatie-techniek ervoor zorgt dat er een haarscherp beeld ontstaat met veel dieptewerking en contrast.
Melancholisch
De foto’s ogen heel onwerkelijk, dromerig als de silverchrome opnamen uit de begintijd van de fotografie. Melancholisch en uiterst passend bij het onderwerp. Wat verder opvalt is dat het allemaal beelden zijn van (een beetje oudbollige) figuratieve kunst. Onder de kunstwerken die de Nazi’s verzamelden voor het toekomstige Führer museum was duidelijk geen plaats voor Entartete kunst.
Lisa’s beelden doen je regelmatig knipperen met je ogen alsof je daarmee het originele beeld nog kan vangen. Ze geven je de sensatie dat je een beeld op je netvlies hebt dat in werkelijkheid niet meer bestaat; zoals dat van een verloren vergane foto of kunstwerk en dat is precies wat Lisa Oppenheim met haar werk wilde bereiken.
- Podcast: ‘Hier hing een schilderij’, te beluisteren via NRC podcasts
- Bijlage de Groene Amsterdammer over Lisa Oppenheim
- Afterlives : Recovering the lost stories of Jewish Art
Tentoonstellingen van Lisa Oppenheim en Deborah Turbeville zijn te zien tot 16 juni 2024 in Huis Marseille, Amsterdam.
Lisa Oppenheim What’s Next? Lezing bij Foam, Amsterdam, 2011.
cover en overige foto’s gemaakt door Bloom in Huis Marseille van het werk van Lisa Oppenheim.
Geef als eerste een reactie