Als je parasjat Tazria’ leest, kan je niet om de huidziekte tzara’at heen. Tzara’at infecteert – zoals het een besmettelijke ziekte betaamt – bijna de hele parasja en ook die van volgende week Metzora’ die er zelfs naar vernoemd is.
Wat is tzara’at? De Septuaginta, de oude Griekse vertaling van de Tanach, vertaalt het met lepra, in het Nederlands ook wel melaatsheid genoemd. De nieuwe vertaling van het NBG vertaalt tzara’at met ‘huidvraat’. Dat is zowel expliciet als angstaanjagend!
Op basis van de in de parasja beschreven symptomen zou het – volgens medische experts althans – niet gaan om één ziekte, maar om een aantal verschillende ziektes, zoals bijvoorbeeld lepra, eczeem en psoriasis, hier beschreven als verschillende uitingen van één syndroom.
Wat opvalt is dat terwijl lepra tot de twintigste eeuw onbehandelbaar was, tzara’at juist in bijna alle gevallen genoemd in Tanach verdwijnt en de zieken beter worden.
Wat ik zelf heel interessant vind aan de ziekte zoals deze in de parasja van de week beschreven wordt, is de manier waarop deze wordt vastgesteld en beheerst: De verschillende leiders van het Joodse volk spelen hier allemaal een eigen rol in.
Kohaniem: Diagnose
Als men iemand – of iets, want het kan ook gaan om huizen of huisraad of kleding – verdenkt van tzara’at, wordt die persoon of dit ding aan de kohaniem, de priesters getoond. Een koheen bekijkt de door de ziekte aangetaste (aangevreten!) plek en stelt vast of het wel of niet om tzara’at gaat.
Het priesterlijke besluit is bindend. Na deze diagnose weet men hoe de besmette persoon of zaak na diens genezing gereinigd moet worden om weer te worden toegelaten tot het kamp van het Joodse volk.
De kohaniem houden de zieke goed in de gaten met vastgestelde inspecties van de aangetaste plekken.
De oorzaak van tzara’at wordt niet altijd duidelijk gemaakt, maar als er een reden gegeven wordt, gaat het vaak om een uitdager van de gevestigde machthebbers, een rebel. Bijvoorbeeld: Mirjam spreekt kwaad over haar broer Mosje (Bemidbar 12); Aron doet misschien ook mee, maar wordt niet ziek. Gechazie gaat tegen de instructies van Eliesja’ in (Melachiem 2 5).
Profeten: Behandeling
In veel andere culturen en volkeren in Israëls omgeving en in de rest van de wereld zijn priesters niet alleen de dienaars van God, maar als zodanig ook de uitvoerders van Gods wil, en dus helers, sjamanen. Als je ziek bent, kun je terecht bij de priesters.
Dat is bij onze kohaniem echter niet het geval, die houden zich eigenlijk niet bezig met het genezen van zieke personen. Als je dus niet op de priesters kan rekenen voor genezing, op wie dan wel?
Zoals gezegd verdwijnt tzara’at uit zichzelf, maar we zien in een aantal gevallen dat juist de profeet du jour een grote rol speelt bij de genezing van leprozen.
Medicijnmannen
Een mooi voorbeeld daarvan vinden we in Bemidbar 12: Nadat Mirjam kwaad spreekt over haar broer Mosje en tzara’at krijgt, wordt zij dankzij zijn tussenkomst weer beter. Na’aman wordt beter dankzij Eliesja’ (Melachiem 2 5) en Chizkija dankzij Jesha’ja (Melachiem 2 20).
De profeten fungeren ook in andere gevallen als geneesheren, als medicijnmannen (want laten we eerlijk wezen, het zijn bijna allemaal heren/mannen): Elijahoe brengt bijvoorbeeld de zoon van een weduwe terug van de dood (Melachiem 1 17); Mosje stopt de slangenplaag in de woestijn (Bemidbar 21).
De profeten hebben een directe connectie met God, terwijl de priesters ritueel wel heel belangrijk zijn, maar toch een ander soort band met God hebben: Zij brengen de offers en spelen een belangrijke rol in de relatie met God in bijvoorbeeld de rituelen van Jom Kippoer. (Volgens sommigen komen deze verschillende stemmen voort uit verschillende bronteksten, waarvan sommige geschreven werden door leden van de priesterkaste.) Maar de profeten bewaken het geestelijke en lichamelijke welzijn van de Joden.
Kohaniem: Re-integratietraject
Na de genezing, al dan niet door profeten of God zelf bewerkstelligd, worden de voormalig-zieken weer verwelkomd in de kahal, de gemeenschap van Israël. Maar eerst moeten ze ritueel rein worden verklaard. Dat is weer een rol voor de kohaniem, die per slot ook de onreinheid van deze mensen hebben uitgeroepen.
De reiniging wordt beschreven in onze parasja en die van volgende week. De kohaniem brengen offers, gebruiken planten en hun handen om het bloed van de offers aan verschillende zaken en lichaamsdelen te smeren – ze dopen zelfs een levende vogel in het bloed van een vorig vogeloffer, dit wellicht als symbool van de genezing. Maar dit alles gebeurt na de genezing, niet om deze te bespoedigen.
De koheen verklaart de zieke eerst rein ten opzichte van de gemeenschap, en dan lifnee Adonai, ten aanzien van God. Daarna mag de voormalig-aangevretene weer diens rol in de gemeenschap vervullen.
Ziektebeheersing: Iedereen speelt een rol
Het Joodse volk heeft – in elk geval volgens de parsjiot Tazria’ en Metzora’ – een duidelijke structuur om tzara’at te beheersen. Als je ziet dat je aan tzara’at lijdt, word je geacht naar de kohaniem toe te stappen om de diagnose te laten stellen. Deze rituele leiders van het Joodse volk stellen vast of men aan tzara’at lijdt, en ze zien toe op de re-integratie van deze ziektegevallen.
De zieken worden afgezonderd tot ze weer volledig hersteld zijn en worden geacht hieraan mee te werken. De praktische leiders van het volk, de profeten, zorgen dat de zieken worden behandeld.
Deze managementstructuur wordt verbazend gedetailleerd beschreven, maar lijkt best efficiënt.
Iedereen heeft zijn eigen rol, is verantwoordelijk voor zijn of haar eigen gedrag ten overstaan van de gemeenschap.
Zo wordt deze vreemde ziekte in toom gehouden.
Sjabbat sjalom
Interessant is om hierbij op te merken dat dokter Dasberg die arts was in zijn vertaling van de Torah het heeft over Tsara’at ziekte, Tsara’at huiduitslag en bij de kleding en het huis Tsara’at uitslag. Kennelijk kon hij met zijn eigentijdse medische kennis geen passende medische naam voor het verschijnsel vinden 🙂
Zou het kunnen dat wat wij nu zien als verschillende symptomen, zowel symptomen kunnen zijn van een en dezelfde ziekte als wel symptomen van verschillende ziekten?