Kunst moet niet zwichten voor druk 

Joodse kunst en joodse kunstenaars zijn steeds vaker het slachtoffer van beperkende en censurerende maatregelen.

Zonder enige gêne verstoren activisten kunstuitingen en schreeuwen hun gelijk. Kunst van joodse kunstenaars wordt gelijkgesteld aan de oorlogshandelingen van de rechtse regering van Netanyahu en geboycot. 

Kunst moet niet zwichten voor druk, evenals directies van kunstinstellingen, de media en de lokale en nationale overheid. 

Enkele recente voorbeelden: 

10 maart 2024 Nationaal Holocaust Museum
Op 10 maart werd de opening van het Nationaal Holocaust Museum verstoord door een demonstratie tegen de komst van de Israëlische president. Door een haag van schreeuwende demonstranten verlaat Holocaustoverlevende Rudi Cortissos met zijn achterkleindochter die net samen de openingshandeling van het museum hebben verricht, onbegeleid en eenzaam het terrein.

24 maart 2024 Aaron Taylor-Johnson
Het bericht dat de Brits-Joodse Aaron Taylor-Johnson mogelijk de volgende James Bond wordt, heeft geleid tot de actie #BoycottJamesBond.

24 en 25 maart 2024 Lenny Kuhr
Het optreden van Lenny Kuhr in Waalwijk wordt op zondag verstoord door pro-Palestijnse activisten die haar onder meer uitscholden voor ‘joodse terrorist’.

Lenny Kuhr roept de kunstwereld op niet te zwichten voor de druk. Bij het concert van Lenny Kuhr op 25 maart in het Groningse Stadskanaal is de kaartverkoop stilgelegd en is geen pers welkom. 

25 maart 2024 Filmhuis Lumière Maastricht
Pro-Palestijnse activisten blokkeren en bestormen de ingang van Filmhuis Lumière Maastricht, waar de Israëlische speelfilm ‘The other story’ wordt vertoond, een liefdesdrama van Avi Nesher uit 2018.

Lenny Kuhr op Het Grote Songfestivalfeest 2019, foto Finsent, Wikimedia Commons

De jaren dertig

Ook in de jaren dertig schreeuwden intoleranten om hun speciale orde en tucht, wat leidde tot kunstverstoringen, censuur en boycot van joodse kunstenaars en stukken die eventueel het buurland Duitsland zou kunnen beledigen. 

Voor mijn doctoraalscriptie Theaterwetenschappen onderzocht ik de repertoire verschuiving van Amsterdamse gezelschappen in de dertiger jaren onder invloed van (zelf)censuur en de oprichting van de Kultuurkamer in de loop van 1941 ingesteld door de Duitse bezetter. Toen werd censuur officieel en moest men vooraf toestemming vragen voor het opvoeren van een toneelstuk.

Een voorbeeld: Eind 1935 voerde de Amsterdamsche Toneelvereeniging (ATV) ‘De beul’ op, een kritisch stuk over nazi-Duitsland. 

Antifascistische strekking

De opvoering werd toegejuicht in de linkse pers die zich achter de antifascistische strekking schaarde. Maar in andere media werd ‘De Beul’ scherp veroordeeld; sommige recensenten eisten zelfs ingrijpen van de overheid. 

Op 1 december ‘35 kwam de NSB in actie en met veel tumult en gevechten maakten zij hun bezwaren tegen het stuk kenbaar. Het liep uit op totale chaos. De Amsterdamse burgemeester De Vlugt zag echter geen aanleiding het stuk te verbieden “Voor terreur ga ik niet opzij, met terreur reken ik af”. 

Albert van Dalsum in De Beul, Foto: Kurt Kahle. Collectie Theater Instituut Nederland

Verwijzingen naar Rijksdagbrand

‘De beul’ werd van het repertoire gehaald en enkele jaren na dit incident huldigden regisseurs nog de opvatting dat “de schouwburgen weer bewoonbaar moeten worden gemaakt.” Ook De Vlugt hield niet lang stand: in het seizoen 1937-38 verbood hij de opvoering van ‘De Dag des oordeels’ van E.Rice, dat het ATV op het repertoire wilde zetten, “omdat de verwijzingen naar de Rijksdagbrand te ver gingen”. 

Als gevolg van preventieve censuur kwam het niet tot een uitvoering. Een ongebruikelijke procedure om eerst toestemming aan de burgemeester te vragen, maar het stuk was eerder al door de burgemeester van Den Haag verboden.*

Anno 2024

Men kan, terecht, de indruk hebben dat de gebeurtenissen uit de jaren dertig zich niet kunnen herhalen. Juist omdat we daarvan zouden hebben kunnen leren. Een groot verschil met nu is gelegen in de aanzienlijk verbeterde rechtsstaat, het door Europese wetgeving gegarandeerde burgerschap van alle inwoners van de Unie, het beschermen van individuele rechten van allen op het grondgebied van de Unie door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en de allerwegen ingevoerde antidiscriminatie wetgeving.

Rechtsstatelijke verplichtingen 

De vraag die gesteld moet worden is dan ook:
Wat is dit alles waard indien de verantwoordelijken bij de handhaving van hun verantwoordelijkheden alle mogelijke nogal doorzichtige gelegenheidsargumenten aandragen waarom zij gedrag toelaten dat duidelijk in strijd is met democratische rechtsstatelijke beginselen? 

Zijn de politiek verantwoordelijken wel of niet geïnteresseerd in het voortbestaan van de rechtsstaat? De rechtsstaat die juist zo’n hoge vlucht nam door de weerzin tegen de onrechtstatelijkheid uit de nazi-jaren.

Naschrift: kort na het schrijven van dit artikel spraken de fractievoorzitters van 13 van de 15 politieke partijen vertegenwoordigd in de Tweede Kamer zich in een gezamenlijke verklaring uit tegen jodenhaat naar aanleiding van het verstoren van het concert van Lenny Kuhr op 24 maart in Waalwijk.

*Meer informatie in mijn artikel Vrijheid van meningsuiting onder druk. Toneel in Amsterdam 1930-1941 dat verscheen in het Rozenberg Quarterly. 

cover: screenshot uit tv-programma Privé over de nieuwe James Bond met in het midden de Brits-Joodse Aaron Taylor-Johnson