Waarom vroeg de redactie van De Vrijdagavond uitgerekend mij een recensie te schrijven over de tv-serie De Joodse Raad die aanstaande zondag begint?
Uitgerekend ik. Ja, omdat ik de serie al een half jaar geleden heb gezien? Dat is even logisch als pragmatisch. Of was het uitgerekend ik omdat mijn grootvader David Cohen en mijn moeder Virrie de hoofdrollen spelen? Mijn grootvader was een van de twee voorzitters van de Joodse Raad, mijn moeder een van verzetshelden die honderden kinderen uit de crèche redde.
Dit wordt vast een subjectief stuk …
En ja, dat wordt het. Met één groot verschil: wat er ook gebeurt, welke recensie u als lezer waar dan ook leest: u moet die serie zien. Iedereen moet die serie zien.
Het kan weer gebeuren
Alle minderheidsgroeperingen in Nederland, alle joodse mensen, alle niet-joodse mensen en vooral al onze kinderen, te beginnen in de eerste jaren van de middelbare school, moeten dit gaan zien als verplichte kost. Waarom? Korter en krachtiger dan Primo Levi het ooit zei kan ik het niet zeggen:
Het is allemaal gebeurd, dus het kan weer gebeuren.
Samen met mijn vrouw keek ik in de herfst van vorig jaar, vlak voor de terroristische wandaden van Hamas en de daaropvolgende verschrikkelijke gebeurtenissen in Gaza naar de serie, in de beslotenheid van ons kleine buitenhuisje in Vinkeveen.
Ik heb veel aan Primo Levi gedacht in de maanden daarna.
Iedere dag keken we naar een aflevering. Regelmatig moest ik de serie stopzetten, omdat ik niet verder kon kijken. De sterrencast en de prachtige aankleding – niets is aan het toeval overgelaten – waren daar geen debet aan. Maar wel de wetenschap dat dit geen dramaserie is, maar allemaal dingen die in en na de oorlog werkelijk waren gebeurd. Het maakte mijn vrouw en mij verdrietig, nederig, soms wanhopig, soms ons letterlijk achterlatend in ongeloof.
De systematische ontmenselijking die de Duitsers in die jaren tentoonspreidde en uitvoerde, tart ieder voorstellingsvermogen. Het is in de serie voelbaar, tastbaar en maakt al je zintuigen tot een speelbal van verwarring. Kunnen mensen dit doen? Ja, en ze doen het nog steeds.
Baby in jutezak of in een picknickmand
Mijn moeder heeft mij in de jaren dat ik met haar mocht leven het meeste dat ik in de serie zie wel verteld, voor zover ze dat kon.
En anders liet ze het wel blijken gedurende de lange nachten waarin ze soms huilend en soms krijsend ‘haar’ kinderen weer zag die van de crèche naar de overkant liepen. Haar extreme wanhoop toen een collega zich in de crèche ophing tussen de lakens op zolder.
Totale machteloosheid
Haar totale van machteloosheid doordrenkt verzet toen ze op gezag van haar vader uit de trein werd gesleurd waar ze met haar kinderen uit de crèche in zat op weg naar een van de concentratiekampen. Waarom werd ze uit die trein gehaald? De momenten dat ze thuis bij haar vader was en tevergeefs bij hem aanklopte over dingen ‘die zij gehoord had’. De momenten dat ze met een baby in een jutezak of eentje in een picknickmand dwars tussen de duitse soldaten deze baby’s wegsmokkelde, met expliciet gevaar voor hen en voor haar leven en dat van vele anderen: ook die van de verzetsgroepen die het wegsluizen van de kinderen naar pleeggezinnen organiseerden.
Als kijker zie je het allemaal. Bijna alsof je er bij bent.
Vrijwel iedere minuut is ijzingwekkend, ook omdat het lijkt alsof het leven ‘gewoon’ doorgaat, terwijl een heel volk naar de gaskamers wordt gebracht.
Wat je ook ziet, is dat het kwaad langzaam over stad en land werd uitgerold. Sluipend en slepend en uiteindelijk slopend. Wat begint met het doorgeven van anti-joodse maatregelen zoals joden uitsluiten van onderwijs en banen loopt naadloos over in het registreren van Joden en uiteindelijk het opstellen van lijsten voor deportatie.
Prachtig verbeeld
Je ziet dat sluipende prachtig verbeeld: de twee voorzitters van de Joodse Raad nemen steeds besluiten waarvan je denkt: hoe hebben ze dat kunnen doen? De scènes waarin mijn grootvader het besluit neemt dat de Joodse Raad het bevel van de Duitsers opvolgt om binnen 48 uur zevenduizend mensen op een lijst aan te leveren zijn met de kennis van nu even doordringend als onbegrijpelijk.
Met de kennis van nu, ja. Want waar je naar kijkt is een man die werkelijk dacht of op zijn minst is blijven hopen dat het allemaal niet zo erg was als men vreesde, maar wellicht uiteindelijk niet meer om de wetenschap heen kon dat het allerergste toch waar zou zijn.
Een ‘dubbel bewustzijn’ wat zo kenmerkend is voor veel joodse mensen.
Niemand wil naast mijn opa zitten
In de eerste minuut van het eerste deel van de serie zie je Pierre Bokma als mijn opa na de oorlog naar de synagoge gaan. Hij gaat zitten en je ziet dat alle mannen om hem heen zich heel snel van hem verwijderen, zich letterlijk uit de voeten maken. Met de voorzitter van de Joodse Raad wilde niemand zich meer identificeren. Ik kon niet verder kijken, al in die eerste minuut. Daarin komt veel van na de oorlog in één shot samen.
Koningshuis, politie, NS allemaal hielpen de Duistere
Maar ook: terwijl het koningshuis en de regering op 13 mei 1940 naar Engeland vluchtten, de Nederlandse politie meehielp bij Duitse razzia’s, de NS extra spoorlijnen aanlegde naar Westerbork, ambtenaren na de oorlog belastinggeld gingen ophalen die Joden niet hadden betaald omdat ze een paar jaar in een concentratiekamp hadden gezeten: je ziet het door de serie heen sijpelen.
In misschien wel de belangrijkste scène van het laatste deel van de serie wordt mijn grootvader na de oorlog in de gevangenis verhoord. In een minuten durende monoloog reageert hij op de beschuldiging dat mede door de Joodse Raad meer dan 100.000 Joden naar de gaskamers zijn gebracht.
Die scène gaat over goed en kwaad, en over het verschil tussen verantwoordelijkheid nemen en wegkijken of weglopen.
Begrip en medemenselijkheid
Met alle brandhaarden in onze wereld, maar ook met een samenleving in Nederland die met een toenemende crisis op maatschappelijke terreinen soms verlamd lijkt als het gaat om tolerantie, begrip en medemenselijkheid, is deze serie van groot maatschappelijk belang.
Opdat Primo Levi geen gelijk krijgt.
EO-dramaserie ‘De Joodse Raad’ met Pierre Bokma, Claire Bender, Jack Wouterse en Malou Gorter Vanaf zondag 10 maart om 21.20 uur bij de EO op NPO 1 |
cover: Jack Wouterse als Bram Asscher en Pierre Bokma als David Cohen, foto EO
Beste redactie,
met alle respect voor het fraaie stuk van Rob Oudkerk ben ik het niet eens met de opvatting van de schrijver dat iedereen het stuk moet zien.
De nabestaanden die de oorlog hebben overleefd (zoals ik) kennen natuurlijk de ellendige geschiedenis van de Joodse Raad en de machteloosheid en uitzichtloosheid van de Joodse Raad weer te zien roept vooral stress op.
En ik geloof niet degenen die Joden slecht gezind zijn hun opvattingen over Joden zullen veranderen door het zien van dit stuk.
Maar voor sommige goedwillenden zullen wellicht de ogen worden geopend.
Jaap Frankfort
Wat een indrukwekkende serie.
De jeugd van nu,zou deze serie ook moeten zien.
Heb het eerste deel plus de inleidende documentaire gezien. Zeer indrukwekkend. Blijft actueel.
Wat een aangrijpende serie in alle opzichten. Als ex-leraar wist ik wel iets over het functioneren van de Joodse Raad, maar door de indringende serie werd mij pas duidelijk aan welke dilemma’s de raad werd blootgesteld. Het was niet ‘heulen met de Duitsers’, zoals ik dat vroeger leerde op school. Ik wil niet oordelen over de geschiedenis, maar wel over de schandalige demonstraties tijdens de opening van het Holocaust museum. Ik ben het roerend eens met de stelling van Mattie Tugendhaft in de Telegraaf van 12 maart: ‘Dit is mijn wereld niet meer’. Ook eens ben ik het met Frits Barend die vindt dat de kwestie politiek is gemaakt door GroenLinks-PvdA. Met schaamte heb ik naar deze ontluisterende vertoning van de roepende massa gekeken. Ik zag beelden vanuit de Tweede Wereldoorlog aan mij voorbijtrekken, waarvan ik dacht dat die nooit meer zouden gebeuren. Het is de hoogste tijd, dat de geschiedenis van de Holocaust wordt doorverteld. Het blijkt meer nodig dan ooit.
Ik kan het niet kijken. En ik ben het dus niet met de stelling. Dit om de simpele rede dat de familie aan mijn vaders kant uitgemoord is geweest in WO2. Mijn vader heeft het destijds overleeft door te vluchten met zijn joodse moeder en zus naar Duitsland met zijn Duitse vader. Dit hield in dat het hele gezin naar katholieke om gedoopt moest worden. Zo hebben ze het overleeft. Aan de andere kant heeft mijn moeder het overleeft om ook naar Duitsland te vluchten met haar vader en Duitse moeder. Mijn opa ging daar het leger in om zijn gezin veilig te stellen. Mijn ouders waren 6 toen de oorlog uitbrak. Zo zie je maar, elk gezin wilde zich redden. De ellende begin pas toen ze terug kwamen.
Ik weet uit ervaring dat je een geweldige verhalenverteller was, Rob Oudkerk> als leraar.
Maar met deze stelling (en het feit dat ik nu 35 jaar ouder en wijzer ben), ben ik het zeer oneens.
Ik vind de serie slecht in elkaar zitten, totaal niet overtuigend> het probeert eerder te overtuigen, hoe vreselijk deze “Joodse Raad” te werk ging. Aan de werkelijkheid, hoe deze gruwelijkheden ECHT waren, kan het niet tippen, dat weet ik; als kind van iemand die de WW2 heeft meegemaakt> dus snap ik jouw stelligheid over deze zeer slechte, gedramatiseerde; doch NIET waarheidsgetrouwe serie NIET!
Daarnaast mist het voor mij ook de logica van vertellen en overbrengen, het is een warrig, onsamenhangend geheel, kinderen zouden hier niet van leren wat jij wilt. Slecht gefilmd en geregisseerd vond ik het, alles “mooier” gemaakt dan dat het toen was.
Op mij heeft het een negatieve werking gehad, zéker omdat ik niet kan begrijpen hoe “Israël” met veel nazaten van de holocaust, nu zelf als ***** (zal het niet uitspreken) door Gaza heen “moorden en uitmoorden”, dus slecht gekozen tijdstip ook.
Maar nee, deze te mooie serie vind ik een flop. Een documentaire over de Joodse Raad op school oke, maar dit geromantiseerde, vlakke verhaal berust niet op feiten en dat weet je!
Beste Rob,
Dank voor het delen van je kijkervaring. Nu ik de serie – waarvoor ik op vier draaidagen heb gefigureerd en voor het NIW een dagboek bijhield (NIW 1 6 januari 2023) – zelf heb gezien, ben ik heel benieuwd naar het volgende: hoe kijk je aan tegen de manier waarop actrice Claire Bender de rol van jouw moeder Virrie Cohen invulde? Kwam jouw moeder voor jou tot leven als de jonge versie van de vrouw die jij later zelf als zoon hebt meegemaakt?
Ik kijk uit naar je antwoord, vriendelijke groet
Etienne Denneboom