Monumentale volkshuisvesting

Michel de Klerk werd vooral beroemd om zijn monumentale volkswoningbouw. Men sprak ook wel van arbeiderspaleizen.

Een belangrijk keerpunt in De Klerks leven was zijn huwelijk in 1910 met Lea Jessurun, dochter van de rabbijn van de Portugese Synagoge. Met haar kreeg hij twee zonen. Direct na hun huwelijk gingen ze op huwelijksreis naar Denemarken en Zweden. 

Tijdens deze reis maakte Michel de Klerk veel tekeningen, onder andere van het Palads Hotel in Kopenhagen dat was ontworpen door de architect Anton Rosen. Het had een opvallende toren die Michel de Klerk later inspireerde bij zijn ontwerp van het gebouw Het Schip. 

Vormen en ornamenten 

Na terugkeer vond Michel de Klerk in 1911 een baan op het architectenbureau van de gebroeders Herman en Jan Baanders. Via hen kreeg hij ook een van zijn eerste opdrachten als zelfstandig architect, namelijk een blok etagewoningen aan het Johannes Vermeerplein vlakbij het Museumplein. Het werd bekend als het Hillehuis. De gevel van het blok werd door De Klerk als een eenheid opgevat. Het ging niet meer om de afzonderlijke huizen naast elkaar, maar om het geheel. Hij speelde daarbij met vormen en ornamenten. 

Gebouwen werden bij Michel de Klerk kunstwerken. Dit gold zeker voor Het Scheepvaarthuis, dat hij met Piet Kramer en hoofdarchitect Joan van der Meij ontwierp. Er was zowel aandacht voor de buiten- als binnenkant. Het interieur van de directiekamer op de derde verdieping werd geheel door Michel de Klerk verzorgd. Niet alleen de betimmering en de meubels maar ook het tapijt, de plafondlamp en de deur waarop een paradijsvogel is afgebeeld. Het Scheepvaarthuis is een goed voorbeeld van een ‘Gesamtkunstwerk’.

Trappenhuis in De Dageraad, ontwerp Piet Kramer en Michel de Klerk, Spaarndammerbuurt, Amsterdam.

Gevel werd kunst, bouwkunst

In 1913 kreeg Michel de Klerk ook zijn eerste opdracht aan het Spaarndammerplantsoen. De gevel werd hier echte bouwkunst. Omdat de ontwikkelaars failliet gingen werd het ontwerp voor het tweede blok aan de overzijde van het Spaarndammerplantsoen overgenomen door woningbouwvereniging Eigen Haard. 

Voor deze vereniging zou hij in 1920 ook het hoogtepunt van de Nederlandse volkshuisvesting gebouw Het Schip ontwerpen. Omstreeks deze tijd volgden meer projecten, waaronder vanaf 1918 arbeiderswoningen voor woningbouwvereniging De Dageraad in Plan Zuid en in 1922 een complex middenstandswoningen aan de Vrijheidslaan. 

Voor de Koninklijke Amsterdamsche Roei- en Zeilvereniging De Hoop ontwierp hij een nieuw botenhuis. Ook in Hilversum en Aalsmeer staan gebouwen van hem, net als in Venlo waar zich in een park een door De Klerk ontworpen watermonument bevindt.

Het oeuvre van Michel de Klerk is indrukwekkend en had nog indrukwekkender kunnen zijn als hij  niet op 24 november 1923 – net 39 jaar oud – aan een longontsteking overleed. Zijn dood was een grote schok en kreeg niet alleen in Nederland, maar ook veel aandacht in verschillende buitenlandse boeken en tijdschriften. 

Tijdschrift Wendingen

Het beroemde tijdschrift Wendingen bracht zelfs postuum vier nummers over zijn werk uit. De Japanse architect Sutemi Horiguchi, die in 1923 zijn gebouwen Het Schip en De Dageraad bezocht, schreef in 1924 een boek over de Moderne Nederlandse Architectuur en prees daarin uitvoerig Michel de Klerk. Volgens hem woonden in Nederland de arbeiders in gebouwen die het paleis van Versailles met zijn vele goud ver overtrof.  

De expositie ‘Kunstenaar en architect Michel de Klerk, inspirator van de Amsterdamse School’ is vanaf 17 november 2023 tot 1 september 2024 te zien in Museum Het Schip. Bij de expositie is een gelijknamige publicatie die behalve in Museum Het Schip ook in de boekhandel verkrijgbaar is. 

De expositie ‘Kunstenaar en architect Michel de Klerk, inspirator van de Amsterdamse School’ is tot 1 september 2024 te zien in Museum Het Schip.
Bij de expositie is een gelijknamige publicatie die behalve in Museum Het Schip ook in de boekhandel verkrijgbaar is.

Serie Michel de Klerk in De Vrijdagavond

Architect en kunstenaar Michel de Klerk, ontwerper van Joods erfgoed

Het Jopiehol en de Amsterdamse culturele Bohème

cover: De ‘sigaar’, hoekbebouwing Het Schip, foto Alice Roegholt, overig beeld in dit artikel met dank aan Museum Het Schip, het Nieuwe Instituut en de ANWB.