“Ik vond het bijzonder om te beseffen hoe eeuwenoud het Joodse leven in Marokko is en hoe het is verweven met de Riffijnse cultuur.” Aldus filmmaker Marieke Rodenburg over haar documentaire met herinneringen aan Joods Marokko.
Rodenburg: “Vaak is het Joodse erfgoed verborgen, soms ook letterlijk zoals bij een historische waterbron, verscholen achter bamboe, waar vroeger Riffijnse moslima’s en Joodse vrouwen bij elkaar kwamen.”
Het is een filmisch essay geworden over de herinneringen aan de verdwenen en soms ook vergeten Joodse gemeenschap in het Noorden van Marokko.
Tweeduizend jaar Jodendom in Marokko
Van de lange en rijke geschiedenis van tweeduizend jaar Jodendom in Marokko is weinig terug te vinden. Yazid Driouch, historicus van de Rif: “De Joden leefden van oudsher hier onder ons, maar we werden ons hiervan pas bewust toen ze al waren vertrokken. Als we nu iets over onze geschiedenis willen weten moet we de Spaanse archieven raadplegen.”
Gids Sonia Cohen Alcazury
Sonia Cohen Alcazury (80 jaar) leidt, ondanks haar gevorderde leeftijd, toeristen rond in de kustplaats Asilah.
Sonia is een van de weinigen van de Joodse gemeenschap die in haar geboortestreek is gebleven. “Ze kennen ons niet, de ouderen misschien, maar de jongeren? Niemand.” Ze wijst de bezoekers op de gerestaureerde Mikwe en wisselt herinneringen uit met een moslima die op bezoek is vanuit Oujda, aan de andere kant van het land. Ze vertelt haar over een joodse bakker die ook in Asilah was: “met dat platte brood, rekaka”. En de moslima herinnert zich nog goed de Joodse bakker op de woensdagmarkt.
Franse geschiedenis
Over de geschiedenisles in haar jeugd vertelt Sonia Cohen Alcazury: ‘Pas in de laatste klas leerden ze ons wat over de Marokkaanse geschiedenis. We kregen Franse geschiedenis. “Wat moeten wij, Marokkanen, met de boerderij en de kippen van Franse boerinnen? Met de Galliërs en Karel de Grote?”
Sefardische Joden
Sonia Cohen Alcazury is een afstammeling van Sefardische Joden die in 1492 naar het noorden van Marokko vluchtten. Zij herinnert zich de onafhankelijkheidsoorlog van 1956. De verhoudingen waren slecht tussen Marokkanen, Fransen en Joden. Maar zelf bleef ze haar vrienden in de Medina (het centrum van de stad) bezoeken en na de oorlog ging het gewone leven gewoon weer door.
Haar vaders familie kwam uit Meknes, het waren Imazighen (Berbers). Je hoort het duidelijk in haar mengtaal van Spaans, Darija, Frans en Haketia, een variant van het Judeo-Spaans.
Mellah in Debdou
De Marokkaanse Adnan Hdida helpt bij het restaureren van de voormalige Mellah (Joodse wijk) in zijn stad Debdou. Een plaats in de Rif waar eeuwenlang een levendige Joodse gemeenschap was.
Vanaf eind jaren veertig leidden de gebeurtenissen rondom Israël en Palestina tot grote spanningen voor Joden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Met een triest en onomkeerbaar resultaat als gevolg: veel van hen voelden zich gedwongen te vertrekken, vaak naar Israël.
Over de hardhandige verjaging van Joden uit Noord-Afrika en de Arabische wereld: zie de serie in De Vrijdagavond van Jona van der Schelde, zoals dit verhaal waarin Raphael Israeli vertelt over de vernederingen en uiteindelijk mishandelingen die hij ontvlucht in Fez.
Alfred Edelstein, eindredacteur van de Joodse Programmering: “Over Marokko en de Joden bestaan evenzovele clichés als vooroordelen naast grote onwetendheid. De kracht van regisseur Marieke Rodenburg is hoe zij via de menselijke route de kijker de soms pijnlijke geschiedenis laat meebeleven en zo allerlei vragen beantwoordt.”
Deel twee van Souvenirs van Afwezigheid staat voor 2024 op de rol en gaat over een bijzondere Joods-Marokkaanse familiegeschiedenis in Nederland.
‘Souvenirs van afwezigheid. Joods Marokko’, is gemaakt door Marieke Rodenburg in opdracht van de Joodse redactie van de EO. De film is te zien op donderdag 30 november, om 23.20 uur bij de EO op NPO 2.
cover: Sonia Cohen Alcazury in gesprek met vrouw uit Oudja, still uit besproken film
Geef als eerste een reactie