Grote muurschilderijen van Sol LeWitt zijn permanent te zien in musea in Nederland. Weinigen weten dat in Amsterdam een paar pleinen zijn betegeld volgens patronen van LeWitt. Nog minder mensen weten hoe het Joods-zijn van Solomon (Sol) LeWitt (van Levi?) zijn werk heeft beïnvloed. Het Joods Museum zocht het uit voor een grote tentoonstelling over deze Amerikaanse kunstenaar. Anita Frank ging naar de perspresentatie en doet verslag.
Wall-drawings van Amerikaanse kunstenaar Sol Lewitt (1928-2007) zijn permanent te zien in onder andere het Van Abbemuseum in Eindhoven en het Kunstmuseum in Den Haag.
Voor dat laatste museum ontwierp LeWitt in 1982 een muurschildering voor het trappenhuis in vier variaties van rechte lijnen. Het werk werd aangebracht met zwarte inkt die in verdunning door de muur wordt opgezogen, omdat hij een werkelijk plat kunstwerk wilde maken.
De uitvoering stond zoals altijd bij zijn muurschilderingen precies omschreven in een certificaat en dat was maar goed ook. Bij de renovatie van het Gemeentemuseum in 1998 werd het werk overgeschilderd. Lewitt was ‘not amused’ maar twee jaar later kon het dankzij zijn van tevoren vastgelegde minutieuze aanwijzingen worden hersteld.
Links: beeld tentoonstelling Sol LeWitt in het Joods Museum, rechts: Aron Hakodesh ontwerp: Sol LeWitt; foto’s Bloom
Wall-drawing in de vorm van een davidster
Alle drie de ruimtes in het Joods Museum voor tijdelijke exposities zijn sinds 30 oktober vrijgemaakt voor het werk van en documentatie over de Amerikaanse kunstenaar Sol LeWitt.
Meteen bij binnenkomst wordt je aandacht getrokken door een monumentale Wall-drawing in kleurige banen waar makkelijk de vorm van een davidster in te herkennen is. Hoe vanzelfsprekend de betekenis van deze vorm in een Joods Museum ook is, het is de vraag of Lewitt het ook zo heeft bedoeld. Lewitt maakte geen kunst met een ‘bedoeling’, laat staan ‘Joodse’ kunst. Zijn kunst is eerder te beschrijven als minimal art of conceptuele kunst, kunst waarin geen ruimte is voor betekenis of emotie.
Wat is ‘Joodse’ kunst?
Wat is dat trouwens ‘Joodse’ kunst? Mag ‘Joodse’ kunst eigenlijk wel bestaan gezien het verbod op het maken van afbeeldingen? Wordt kunst ‘Joods’ als de maker Joods is? Met name veel Amerikaans Joodse kunstenaars probeerden deze vragen bewust of onbewust te omzeilen. Lewitt was in goed gezelschap van onder meer Richard Serra, Barnett Newman, Mark Rothko en Frank Stella. Zij omarmden de nieuwe abstracte kunststijl die in de jaren zestig een regelrechte breuk vormde met het verleden.
De uitvoering vindt plaats op basis van de partituur van de componist.
Lewitt ging nog een stap verder met de gedachte dat een idee dat alleen in het hoofd van de kunstenaar bestaat op zichzelf al kunst kan zijn.
De materialisatie van deze conceptuele kunst kan dan ook makkelijk door anderen worden uitgevoerd en na gebruik weer worden afgebroken of overgeschilderd. Hij vergeleek het vaak met een muziekstuk. De uitvoering vindt plaats op basis van de partituur van de componist. Hij schreef minutieuze aanwijzingen en liet de uitvoering van zijn werk door anderen doen.
Bereikbaar en betaalbaar
LeWitt vond museumkunst per definitie tijdelijk. Hij koesterde het ideaal van een niet-hiërarchische samenleving, met kunst die voor velen uitvoerbaar, bereikbaar en betaalbaar is. De handleiding voor het vervaardigen van die kunst vormt het eigenlijke werk. Koop je een Sol Lewitt dan koop je dat certificaat. Dus ook als een werk wordt overgeschilderd, bestaat het nog steeds als idee op papier. The rest is noise.
In oktober 1968 maakte Sol LeWitt zijn eerste grote muurschildering in de galerie van Paula Cooper in New York. Hij zou er daarna nog ruim twaalfhonderd maken. In zijn ontwerpen was ook altijd aandacht voor een symbiose met de bestaande architectuur. Zoals in het Joods Museum te zien is, verandert de beleving van de expositieruimte totaal door het werk dat daar is uitgevoerd.
Geometrische patronen
In het begin van de jaren vijftig werkte Lewitt als grafisch ontwerper voor het architectenbureau van I.M. Pei. Pei’s ontwierp vaak geometrische vormen in een minimalistische stijl zoals de beroemde glazen kubus voor de binnenplaats van het Louvre.
Lewitts conceptuele kunst, het gebruik van geometrische patronen waarin veel herhaling plaatsvindt en de focus op de ontwerpfase van zijn werk, is duidelijk geïnspireerd door zijn periode bij het architectenbureau.
Hogeschool voor de Kunst
Net als architecten voert ook hij zijn ontwerpen niet zelf uit; ze worden volgens zijn aanwijzingen en zijn schema’s uitgevoerd door assistenten. In de loop van de tijd had LeWitt een klein legertje aan assistenten om zich heen verzameld die vaak samen met studenten van kunstacademies zijn werken uitvoeren. De muurschildering in het JM werd uitgevoerd in samenwerking met de studenten van de Utrechtse Hogeschool voor de Kunst.
Openbare ruimte
Lewitt werkte ook veel in opdracht om in de openbare ruimte. Voor deze sculpturen gebruikte hij net als Pei, vaak de kubus als basisvorm in verschillende samenstellingen.
Hij zei daar ooit over: ‘Het interessantste van de kubus is dat hij oninteressant is, de beperking van de vorm stimuleert de geest en creëert oneindige mogelijkheden.‘
Vanaf de jaren tachtig werd Lewitts werk expressiever en sensueler. In diezelfde tijd werd hij lid van een Joodse gemeente in zijn woonplaats Chester, Connecticut.
Synagoge in Chester, Connecticut
De strakke geometrische vormen werden ingeruild voor bewegelijke organische patronen met levenslustige contrasterende kleurencombinaties. Die kleuren gebruikte hij ook in zijn ontwerp voor een synagoge in zijn woonplaats. De structuur van de synagoge doet denken aan de houten sjoeltjes uit de sjtetls in het oude Oost-Europa.
Markenhoven, Amsterdam
In het Amsterdamse Joods Museum is daarnaast veel aandacht voor de rol die Nederland vanaf het begin in Sol LeWitts carrière speelde. Zo maakte hij in opdracht van de gemeente Amsterdam ontwerpen voor drie pleinen in de nieuwbouw op Markenhoven in de voormalige Jodenbuurt.
Aan een van die pleinen (op Markenhoven, Amsterdam) woont nog altijd een voormalig assistent van Sol LeWitt die, vele jaren na het overlijden van LeWitt, nog altijd de realisatie van zijn werken begeleidt.
Sol LeWitt in Joods Museum Amsterdam te zien t/m 31 maart 2024 Info over tijden en tickets
Playground
Playground
Doe mee met Sol LeWitt in het
JM Junior
cover: de auteur met rode jas voor muurschildering van Sol LeWitt, 2014, foto Will de Jong
Geef als eerste een reactie