Bij hole 19 vraagt mijn golfmaatje Marcel of ik iets weet van Zeeburg. Ik had geen weet dat er een Joodse begraafplaats Zeeburg bestond in Amsterdam. Hij vroeg me om in het bestuur te komen.
Marcel en ik kennen elkaar al heel lang, maar kennen elkaar niet echt goed. Ik kijk hem schaapachtig aan. Ik? Zeeburg? Begraafplaats? Daar zat ik net niet op te wachten.
Nou, ik dacht het niet Marcel. Nooit van gehoord, maar je bent mijn vriend, ik vertrek deze week naar Israël. Als ik weer terug ben, drinken we een koffietje en kan je tegen me aan lullen. Dan zien we wel verder.
Jaap Meijers belde, het was dringend
Twee weken later zitten we bij mij thuis. Luister Marcel, ben ik wel de geschikte man voor je bestuur? Je kent mijn capaciteiten niet. Er moest een nieuw bestuur komen, zei Marcel, het was een nog jonge stichting. Ik besloot ervoor te gaan. Ik voelde tijdens mijn besluit dat er iets ging gebeuren met Zeeburg.
Een week later werd ik gebeld door Jaap Meijers. Hij moest me onmiddellijk spreken, het was dringend.
Ephraim, ik moet met je spreken over Zeeburg.
Frans Stuy en de Steekelenburg Award
Zeeburg? Hoe weet jij dat ik iets te maken heb met Zeeburg? Jouw naam staat op de website van de Stichting. Ephraim, ken jij Frans Stuy?
Nee Jaap, nooit van gehoord. Die man moet je leren kennen. Hij is de koning van de kermissen en is heel bijzonder. Ik heb hem leren kennen toen onze premier Wim Kok de tweejaarlijkse Steekelenburg Award uitreikte. Die prijs wordt uitgereikt aan iemand die wat bijzonders heeft betekend voor mensen in nood.
Bijvoorbeeld, een alleenstaande vrouw die zich ontfermt over ontheemden: ze stelt haar huis open, mensen kunnen zich bij haar douchen en verfrissen.
Een van die genomineerden was Frans Stuy, die dertig Marokkaanse jongeren in dienst heeft genomen om ze van de straat te houden en een toekomst te geven.
Ondergedoken bij familie Stuy
De ouders van Jaap Meijers waren ondergedoken bij een familie Stuy in Amsterdam. Jaap maakte kennis met Frans en vroeg of zijn ouders Joden hadden ondergedoken. Nee, “het waren mijn grootouders” was zijn antwoord. Jaap leeft doordat Stuy’s familie zijn ouders hebben gered. Frans had er nu een Joodse vriend bij.
Frans had een kermis op het Javaplein of in die omgeving vlakbij de Joodse begraafplaats. Een van zijn medewerkers Saïd Ben Salem zag in de jungle van de begraafplaats kinderen paintball spelen.
Saïd en Frans doken de jungle binnen, niet wetende dat het een begraafplaats was. Er waren nauwelijks grafstenen, maar plotseling zag Frans tot zijn grote verbazing een grafsteen met een voor hem onleesbare tekst. Frans begreep dat het een Joodse zerk was. Hij had toch een Joodse vriend die hem wel verder kon helpen.
Hij belt meteen met Jaap. Zwaar onder de indruk zegt Frans dat Jaap onmiddellijk naar het Javaplein moet komen. Frans laat Jaap zien wat hij zojuist had ontdekt. Gaan de Joden zo om met hun dierbare overledenen? Wat een rotzooi is het hier, één grote jungle.
“Effe Opruime”
Frans roept meteen, mijn Marokkaanse medewerkers gaan ”dit zooitje wel effe opruime”. Jaap, jij gaat dat regelen. Jaap antwoord ik weet niet van wie deze begraafplaats is, ik zal het onderzoeken en je snel berichten. Jaap is aangeslagen, dit ging ook zijn voorstellingsvermogen echt wel te boven. Hij kon er die nacht niet van slapen. Jaap en ik zitten samen. Hoe kunnen we dat oplossen Ephraim? De Marokkaanse jongelui kunnen op de begraafplaats werken, dat is geen probleem. Maar ik heb een idee. Waarom laten we onze Joodse jongeren niet samenwerken met de Marokkaanse? Durf je dat aan? Ja, dat komt helemaal goed.
Bart Wallet, de historicus, inmiddels professor, en ik gingen naar de Joodse scholen om kinderen te enthousiasmeren om mee te werken aan een schoonmaakactie op de Joodse begraafplaats Zeeburg. Bart Wallet heeft een prachtig boek geschreven over de geschiedenis van de Joodse Begraafplaats Zeeburg. Onder begeleiding van professionele tuinlieden moest een deel van de begraafplaats schoongemaakt worden. Het werd een zware klus. Op zondag hadden de leerlingen Joodse les, of voetbal, hockey, tennis.
Wereldpers
Het was niet gebruikelijk dat Joodse kinderen op een begraafplaats komen volgens Chassidische en Oost-Joodse traditie. Maar uiteindelijk hadden we toch een aantal jongeren en ouderen die bereid waren mee te werken op hun vrije dag. Wat ze niet wisten was dat ze gingen samenwerken met Marokkanen. De samenwerking was voortreffelijk. Het OM belde mij of jongeren met een taakstraf ook mochten meedoen. Ik gaf een bevestigend antwoord. We haalden de wereldpers met deze actie. Inmiddels was er een nieuw bestuur waar ook Jaap Meijers een belangrijke rol in ging spelen.
Uiteindelijk zijn er veertig, overwegend niet-Joodse vrijwilligers, die zich twee keer per week, nu al jarenlang, inzetten om deze bijzondere, ruim driehonderd jaar oude monumentale begraafplaats weer in ere te herstellen.
Iedere eerste zondag van de maand, behalve op Joodse feestdagen, hebben we ‘open huis’. Er worden dan drie rondleidingen gegeven. De verhalen die dan loskomen van bezoekers zijn vaak zeer emotioneel. Daarover graag een andere keer.
Geen seconde spijt
Ik ben nu vijftien jaar in het bestuur. Ik heb geen seconde spijt gehad van mijn beslissing om toe te treden tot het bestuur van de Stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg.
Het heeft mijn leven verrijkt.
Zeeburg, Geschiedenis van een Joodse Begraafplaats 1714-2014.
Uitgeverij Verloren, 2014
cover: illustratie Françoise Nick
Goed werk in Zeeburg. In Thessaloniki is het anders gegaan. In het Joods Museum in die stad las ik deze week over het lot van wat tot WO II met 500.000 graven!! de grootste Joodse begraafplaats van Europa was. Een deel van de stenen werd al tijdens de bezetting door de Nazi’s gebruikt als versterking van de verdedigingslinie. Het stadsbestuur besloot al in ’42 het terrein te bestemmen voor stadsuitbreiding. De grafstenen werden doorverkocht een gebruikt als bouwmateriaal. Op meerdere plekken in de stad zie je de restanten terug. In stoepranden, muren en ook in de geplaveide tuin van een klooster waar alle stenen zijn ‘geschraapt’ om de oude inscripties te verwijderen.