Disclaimer: deze parasja wordt niet gesponsord door thuisbezorgd
Aan het einde van onze parasja wordt verteld over de Akeda Jitschak, oftewel de binding van Jitschak, waarbij Avraham zijn zoon wilde opofferen aan God.
Gelukkig werd hier net op tijd een stokje voor gestoken:
De engel van God riep vanuit de hemel: ‘Avraham, Avraham!’ En hij antwoordde: ‘Hier ben ik.’ (Bereesjiet 22:11)
Deze reddende engel spreekt gek genoeg in de eerste persoon:
‘Raak de jongen niet aan, doe hem niets!’ Want nu weet ik dat je ontzag voor God hebt: je hebt Mij je zoon, je enige, niet willen onthouden.’ … Abraham noemde die plaats ‘God zal zien’. Vandaar dat men tot op de dag van vandaag zegt: ‘Op de berg van God zal gezien worden.’ (12 en 14)
Awraham noemde de berg niet ‘de berg van de engel van God’, maar de berg van God zelf.
Rembrandt: Abraham en Isaac (Public Domain)
Hagar
Iets soortgelijks vinden we in het verhaal van Hagar, de bijvrouw van Awram, die wegrent van Sarai:
‘Ga naar je meesteres terug,’ zei de engel van God, ‘en wees haar weer gehoorzaam.’ Verder zei de engel van God tot haar: ‘Ik zal je heel veel nakomelingen geven…’ (16:9-10)
Hierna staat:
Toen noemde zij de naam van God, die tot haar had gesproken: ‘U bent een God van het zien. ‘Want,’ zei ze, ‘heb ik hier niet Hem gezien die naar mij heeft omgezien?’ (13)
Was het nu God of een engel van God die tot Hagar sprak?
Wat ruist er in het struikgewas?
Ditzelfde fenomeen vinden we tot slot bij Mosjé en het brandende doornbos:
Daar verscheen de engel van God aan hem in een vuur dat vanuit de doornstruik opvlamde. Mosjé zag dat de struik in brand stond en toch niet door het vuur werd verteerd. (Sjemot 3:2)
Als Mosjé vervolgens de struik van dichterbij wil bekijken staat er:
Maar toen God zag dat Mosjé dat ging doen, riep Hij hem vanuit de struik: ‘Mosjé! Mosjé!’ ‘Hier ben ik,’ antwoordde Mosjé. (3:4)
Mosjé wendde zijn ogen af om te voorkomen dat hij naar God kijkt:
…Mosjé bedekte zijn gezicht, want hij durfde niet naar God te kijken (3:6).
Was het nu de engel van God of God zelf in het brandende doornbos? Was Mosjé bang om naar de engel van God of naar God zelf te kijken?
Op de boodschapper schieten
Deze bovenstaande voorbeelden scheppen verwarring: verscheen nu telkens een engel van God of God zelf?
Bijbelgeleerden vonden verdere confusie in de verschillende variaties tussen manuscripten, waarin afwisselend God of de engel van God voorkomen. Ze vonden het ook opmerkelijk dat er nergens iets in de verzen stond over dat God een engel stuurde, of dat de engel zichzelf voorstelde als boodschapper van God.
Dit alles leidt hen ertoe om te stellen dat de verschijning van een engel mogelijk een latere toevoeging was van oude schriftgeleerden.
Een ketterse vraag
Deze traditie van het mogelijke verbloemen van een directe goddelijke openbaring kun je ook in de Babylonische Talmoed terugvinden (Sanhedrien 38b):
Een zekere ketter zei tegen Rav Idit: Er staat geschreven (Exodus 24:1): ‘En tegen Mosjé zei Hij: Kom op naar God.’ Maar eigenlijk had er ‘kom naar mij toe’ moeten staan!
Hij (Rav Idit) zei tegen hem: ‘Dit is (de engel) Metatron, wiens naam is als de naam van zijn Meester, zoals geschreven staat (Sjemot 23:21): “omdat Mijn naam in hem is.”’
De Talmoedgeleerden vonden het ondenkbaar dat God direct tegen Mosjé zei dat hij naar Hem toe moest komen. Dat werd zelfs als ketters gezien! Daarom schoven ze een engel tussen Mosjé en God. Ofschoon er ergens anders in diezelfde Tora staat (Sjemot 33:11):
God sprak met Mosjé van aangezicht tot aangezicht, zoals iemand spreekt met een vriend(!)
Conclusie: een malach is kennelijk goddelijk genoeg
Alhoewel andere culturen in het nabije oosten geen enkel probleem ermee hadden om hun goden direct boodschappen te laten geven aan mensen, ze zelfs direct te helpen of te bestraffen, was dit iets waarmee onze (schrift) geleerden zichtbaar moeite hadden. Het beeld van een God die direct met Avraham of Hagar sprak of zichzelf manifesteerde in een brandend doornbos wordt nog steeds als problematisch gezien.
Door een ‘malach’ oftewel boodschapper als ‘middle man’ tussen God en mens te schuiven, is het contact niet direct met een fysieke God, maar kennelijk toch goddelijk genoeg.
Sjabbat Sjalom!
Geef als eerste een reactie