Joseph Sassoon Semah over joodse iconografie, de lege pagina in de kunstgeschiedenis 

Naar aanleiding van de verschijning On Friendship / (Collateral Damage) IV het boek van Joseph Sassoon Semah licht curator Linda Bouws het werk van Semah toe waaronder een kritische blik op het werk van de naoorlogse Duitse kunstenaar Joseph Beuys.

Joseph Beuys als pseudo-genezer van de Duitse samenleving

In 2021/2022 werd de honderdste geboortedag van de kunstenaar Joseph Beuys (1921, Krefeld – 1986, Düsseldorf) groots gevierd. Hij is vooral bekend als vrijheidslievend en kosmopolitisch kunstenaar. Hij wordt vereerd om zijn Soziale Plastik gebaseerd op het idee dat alles kunst kan zijn en iedereen kunstenaar is en zijn betrokkenheid bij Die Grünen, de ecologische beweging. 

Beuys benadrukt het belang van kunst voor de samenleving. In al deze hoedanigheden manifesteerde hij zich als de naoorlogse Messias, als genezer, als sjamaan voor de Duitse samenleving, om zichzelf van zijn daderschap te bevrijden en de Duitse burgers van hun schuldgevoel. 

Beuys mythologiseert zowel zijn persoonlijke geschiedenis als nationaalsocialist als het trauma van het naoorlogse Duitsland. 

Het antwoord van Joseph Semah is een kritisch project over Beuys met veel kunst, performances en bijeenkomsten.

Het is het vierde deel van On Friendship / (Collateral Damage) IV heeft Hasenjagd (hazenjacht), het codewoord voor het vermoorden van Joden tijdens WOII, als toelichting ofwel in de woorden van Semah:

How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist – [The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia], 2021-2023.

Semah van Bagdad naar Amsterdam

Joseph Sassoon Semah werd in Bagdad (1948) geboren als een van de laatste telgen in een geslacht van Babylonische joden. Hun ballingschap gaat terug tot zeshonderd jaar voor Christus. Sassoon Semah is de kleinzoon van chacham Sassoon Kadoori, een legendarische, vrijzinnige opperrabbijn die verdraagzaamheid predikte tussen het jodendom, het christendom en de islam.

Na de onafhankelijkheid van Israël in 1948 moesten veel van de Babylonische joden de dan cultureel zeer diverse stad Bagdad verlaten. Tussen 1950 en 1952 weken zo’n 120.000 joden uit – hetgeen het einde inluidde van een cultuurgeschiedenis van ruim 2500 jaar.*

Einde bloeiende cultuur Babylonische joden

In 1950 werd Sassoon Semah samen met zijn ouders ‘verplaatst’ naar Israël, waar zijn tweede ballingschap (‘GaLUT’) begon. Zijn grootvader bleef achter in Bagdad, waar hij in 1971 overleed. Tegenwoordig is er in Bagdad nauwelijks nog iets wat herinnert aan de ooit bloeiende cultuur van de Babylonische joden. 

Na traumatische ervaringen tijdens de Zesdaagse Oorlog (1967) en de Yom Kippur Oorlog (1973) besloot Joseph Sassoon Semah in 1975 Israël te verlaten. Tijdens deze zelfgekozen derde ballingschap verbleef hij eerst in Londen, Parijs en Berlijn, in 1981 vestigde hij zich in Amsterdam, waar hij sindsdien woont en werkt.

On Friendship Collateral Damage

Sinds 2015 initiëren Joseph Sassoon Semah en curator Linda Bouws het grote meerjarige project getiteld On Friendship / (Collateral Damage) waarin Sassoon Semah de westerse kunstgeschiedenis aanvult met de ontbrekende informatie, de ‘lege pagina’, de joodse iconografie.

Sassoon Semah zet zich in om aandacht te vragen voor de ontbrekende joodse betekenislaag binnen de traditionele westerse kunstgeschiedenis. Zijn onderzoek leidt tot nieuwe en vergeten informatie, representaties en interpretaties, een heroriëntatie van de westerse kunst- en cultuurgeschiedenis. Zijn kunstwerken maken deel uit van het langdurige onderzoek naar het misverstand tussen het jodendom en het christendom over het probleem van representatie. Hij introduceert de denkmodellen van het jodendom – een cultuur van het woord – om die van het christendom, een cultuur van het beeld, te onderzoeken (‘the culture of the Desert’ versus ‘the culture of the Forest’). 

On Friendship /(Collateral Damage) 2015

In deel I van On Friendship / (Colatteral Damage) 2015 riep Sassoon Semah via zijn advocaat Beatrix Ruf (voormalig directeur Stedelijk Museum) op zich namens de kunstwereld te verantwoorden voor ‘de lege bladzijde’ (ontbreken joodse context) in de kunstgeschiedenis. In de collectie wordt te weinig gereflecteerd op betekenislagen die verband houden met de joodse cultuur, zoals in het werk van Kazimir Malevich (‘Het zwarte vierkant)’ en Barnett Newman. Als resultaat paste het Stedelijk o.a. de zaaltekst bij Newmans ‘Cathedra’ aan en wordt ‘Het zwarte vierkant ‘niet meer alleen door de bril van het Futuristisch Manifest en christelijke traditie bekeken, maar ook door een toevoeging van de joodse betekenislaag. 

On Friendship / (Collateral Damage) II – The Guardians of the Door 2017-2018

In deel II stonden Luther en 500 jaar reformatie centraal, een kritische, artistieke reflectie op het imago van Luther als ‘superster’, zijn antisemitische gedachtegoed en op zijn betekenis, toen en nu. Met kunst, artistieke interventies, performances, lezingen en een kunstpublicatie. De Nieuwe Kerk, het Joods Historisch Museum, het Stedelijk Museum en het Goethe-Institut waren partners in het project.

On Friendship / (Collateral Damage) III – The Third GaLUT: Baghdad, Jerusalem, Amsterdam 2019 – 2020

In deel III was het dominante onderwerp de betekenis van verloren cultuur, ballingschap, gastvrijheid en identiteit. Op 36 zeer verschillende en uiteenlopende locaties in Amsterdam deelde Joseph Sassoon Semah zijn vergeten cultureel erfgoed via beeldende kunst, performances, debatten en lezingen.

Voor de manifestatie maakte Sassoon Semah onder andere 36 architectonische modellen gebaseerd op huizen, culturele instellingen, synagogen en Joodse begraafplaatsen in Bagdad vóór 1948, verwijzend naar de verloren rijke geschiedenis van de Joods Babylonische cultuur. Tegelijkertijd bouwde hij twee tijdelijke huizen – MaKOM in MaKOM genaamd – in Amsterdam (Hermitage Amsterdam) en in Jeruzalem (Jeruzalem Biënnale).

In de manifestatie werd specifiek verwezen naar de culturele en religieuze diversiteit in Joodse gemeenschappen met als doel de rijke Babylonisch-Joodse cultuur een plaats te geven naast de Westerse joden en de herinnering aan Shoah.

Uitnodiging tot dialoog

In metaforische zin is deel III een ode aan een verloren cultuur en tegelijkertijd een uitnodiging tot dialoog tussen de verschillende gezichtspunten binnen het jodendom.

* zie ook de verhalen over de Uittocht uit Irak in De Vrijdagavond:

Shaul Nakash vluchtte vanuit Aleppo naar kibboets Kfar Giladi

In Bagdad werd Liliane Fatma genoemd en haar neef Muhammad

cover: Joseph Sassoon Semah, Mobius Loop (The V.O.I.D.)  1986, foto: Rüdiger Lubricht