Interieur Obrechtsjoel van een tijdloze, spirituele schoonheid 

Iemand zou eens een film moeten maken over Harry Elte. Hij was een kleurrijke figuur die zich toonde als een bon vivant, een kunstenaar.

Aan de hand van zijn leven kun je zien hoe het Jodendom er uit zag vanaf het begin van de twintigste eeuw tot aan de Tweede Wereldoorlog. 

Harry Elte werd geboren in 1880 en was een van de kinderen in het activistische orthodoxe gezin van Philip Elte, onder meer bekend als de oprichter van het NIW, het NIeuw Israëlitisch Weekblad. 

Hij begon zijn carrière als ontwerper van meubels, volgt technisch onderwijs en doet stages bij vooraanstaande Nederlandse architectenbureaus. Uiteindelijk vestigde hij zich als architect, eerst samen met een compagnon, Mastenbroek, later zelfstandig. 

^{Harry Elte, tekening Cahen, uit besproken boek}

Verzuiling Interbellum

Als je zijn oeuvre overziet, dan valt op dat hij begint als een geaccepteerde jonge architect. Hij krijgt prestigieuze opdrachten zoals het eerste stadion in Amsterdam, het Nederlandsch Sportpark dat werd gebruikt bij de Olympische Spelen in Amsterdam van 1928.

Gaandeweg zie je echter een verschuiving. Uiteindelijk is Elte de architect van Joods Nederland. Het weerspiegelt het opkomend antisemitisme en de verzuiling in het interbellum, de periode tussen beide Wereldoorlogen. 

Joden zijn uiterlijk geassimileerd en geaccepteerd in de Nederlandse samenleving. Het uiterlijk is echter schijn. Eronder gaat segregatie schuil. In de oorlog werd het architectenbureau verkocht aan een Verwalter (een door de nazi’s aangewezen zaakwaarnemer). Het bureau en het archief verdwijnen. 

Vrijwel vergeten

Hoewel Elte een groot oeuvre nalaat, was hij als architect na de oorlog vrijwel vergeten en werd hij nauwelijks genoemd in architectuurboeken. 

Harry’s leven en uiteindelijke dood in Theresienstadt laat zien hoe het Jodendom zich ontwikkelde. De emancipatie, uiterlijke integratie, segregatie en vernietiging van Jodendom in Nederland. Het uitwissen van veel van de herinnering eraan.

Modern in eigen tijd

Ik ben heel blij met het mooie boek dat is gepubliceerd naar aanleiding van de restauratie van de Obrechtstraat synagoge, een van de belangrijkste werken van Elte. 

De prachtige foto’s in het boek laten de kwaliteit van Elte’s werk zien. Vooral de interieurs, modern in de eigen tijd, maar van een tijdloze, spirituele schoonheid die iedereen aanspreekt. 

Frank Lloyd Wright

De exterieurs van deze architect laten zien dat Elte op de hoogte was van het werk van Frank Lloyd Wright en begreep waar het bij de esthetiek van Lloyd Wright om ging. In het boek is ook veel plaats voor de stem van de gebruikers van het gebouw die laten horen hoezeer zij de architectuur waarderen. 

Er is een uitgebreid overzicht van de werken van Elte aan het eind van het boek, bijna twee keer zo lang als het eerste overzicht dat in 2001 verscheen en waar ik aan meewerkte*.

Laten we Elte niet opnieuw vergeten.

*I. van Grieken, P.D. Meijer, A. Ringer, Harry Elte PHzn (1880-1944); architect van de joodse gemeenschap tijdens het interbellum, Rotterdam, Stichting BONAS, 2001

In deze krant schreef restauratie-architect Berend van der Lans over de restauratie van Harry Elte’s meesterwerk: Obrechtsjoel in oude glorie hersteld

De Obrechtsjoel

Harry Elte en zijn meesterwerk voor Joods Amsterdam

Berend van der Lans, Paula Blocq en Coen van Bergeijk (red.)

LM Publishers, 2023; ISBN 9789460220227; €29,50

cover: interieur Obrechtsjoel tijdens de presentatie van bovenstaand boek, foto Bloom, 2023