Op 29 september is het tachtig jaar geleden dat een groep joodse Nederlanders plotseling vanuit Barneveld op transport werd gesteld naar Westerbork. Het ging om wat later de Barneveldgroep is gaan heten, een groep van 650 ‘niet-ariërs’ die wegens ‘landsbelang’ gevrijwaard zouden blijven van deportatie.
Vanaf december 1942 verbleven zij in Barneveld in kasteel de Schaffelaar en huize de Biezen en bijbehorende barakken. Daar hoopten ze de rest van de oorlog veilig door te komen. Hun gedwongen vertrek naar station Barneveld en van daaruit naar Westerbork kwam daarom voor hen als een volslagen en angstaanjagende verrassing.
Onderduik of ‘werkkamp’
Toen de deportaties van ‘niet-ariërs’ begonnen, waren er maar twee keuzes: onderduiken of de gedwongen reis naar de ‘werkkampen’ in het oosten accepteren.
Een alternatief kreeg een groep joodse Nederlanders aangereikt door K.J. Frederiks, secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken en J. van Dam, secretaris-generaal van ministerie van Opvoeding, Wetenschap en Cultuurbescherming. Zij gingen een lijst opstellen met joden die men wegens ‘landsbelang’ zou vrijwaard van deportatie. In oktober 1941 vroegen ze Rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart om de joden op deze lijsten vrij te stellen van deportatie naar het oosten.
Uiteindelijk ging het om een groep van ruim 650 mensen. Zij mochten vanaf december 1942, ter bescherming tegen willekeur van de SS, naar twee grote buitenverblijven in Barneveld in de veronderstelling dat ze daar de rest van de oorlog konden blijven.
‘Landsbelang’
Overigens werd het begrip ‘landsbelang’ waarschijnlijk niet heel streng toegepast.
Clara Cohen, in het begin van de oorlog werkzaam bij Binnenlandse Zaken, vertelde hierover: “Secretaris-generaal Frederiks vroeg mij zo veel mogelijk van mijn familieleden op de lijst te plaatsen.” Zo kon ze minstens twintig familieleden en vrienden, die niet tot de doelgroep behoorden, meenemen naar Barneveld.
Volledig ontoereikend
Het verblijf in Barneveld was bepaald niet geriefelijk. De twee huizen waren veel te klein voor de enorme groep en ook de voorzieningen waren volledig ontoereikend voor deze hoeveelheid mensen. Aanvankelijk konden de bewoners van de Schaffelaar en de Biezen zich vrij bewegen.
Geleidelijk werd die bewegingsvrijheid ingeperkt. Toen mochten ze eerst alleen nog in Barneveld komen, daarna alleen nog in het park rondom de huizen, en uiteindelijk alleen nog op het terrein van de huizen. Tenslotte werden op 29 september 1943 de twee huizen binnen enkele uren ontruimd.
Kamp Westerbork en Theresienstadt
De bewoners werden naar kamp Westerbork gebracht met de toezegging dat ze daar konden blijven. De meesten werden echter in september 1944 gedeporteerd naar Theresienstadt.
Desondanks heeft een groot deel van de twee groepen de oorlog overleefd. Sommigen konden alsnog onderduiken. De groep die uiteindelijk in Theresienstadt aankwam had het voordeel dat de nederlaag van de nationaalsocialisten in zicht was.
Ook voor hen was het leven in de concentratiekampen een bijzonder zware en angstige tijd. Wel is een groot deel van de groep, dankzij hun relatief late aankomst in Theresienstadt, gevrijwaard gebleven van deportatie naar de vernietigingskampen, de gaskamers die de nazi’s in Theresienstadt wilden bouwen waren nog niet klaar in mei 1945.
Herdenken om niet te vergeten
Overlevenden, hun nakomelingen en belangstellenden willen dit alles herdenken op 29 september aanstaande. Als motto voor deze bijeenkomst is gekozen voor: “herdenken om niet te vergeten”.
Indien u hierbij wilt zijn, kunt u zich aanmelden via info@barneveldgroep.nl Meer info: Barneveldgroep.
cover: Monument Barneveldgroep, ontwerper: Ralph Prins (1926 2015), onthulling: 9 september 1987.
Beste Ronald,
\ik wens je veel succes, maar ga maar eens na hoeveel overlevenden er nog zijn (en die wonen voor een deel in Israel). Als je tot 20 komt mag je blij zijn.Succes!Amos Arad, Beth Juliana,Herzliya, Israel
Ik was met mijn ouders Levie Hes en selly Hes-Nihom in de barneveldgroep