Publicaties van Joachimsthal waren aantrekkelijk vormgegeven en pasten naadloos bij de internationale kunstzinnige modes.
In de twintigste eeuw werd vormgeving en design een steeds belangrijker onderdeel van de boek- en tijdschriftenindustrie. Boeken kregen aansprekende covers, de vormgeving van een titelpagina en de gebruikte letter corresponderen en waar nodig konden ook afbeeldingen toegevoegd worden. Het waren veranderingen die niet aan Joachimsthal voorbijgingen.
Joseph Sluys en Fieke Asscher
Voor een belangrijk deel haalde Joachimsthal de vormgevers, kunstenaars en fotografen uit de eigen Joodse gemeenschap. Daaronder zaten namen die tot nationale bekendheid geraakten, zoals Fré Cohen en Jo Spier, maar er waren er ook die strikt binnen de eigen Joodse kring bleven, zoals Joseph Sluys en Fieke Asscher. Stuk voor stuk waren de vormgevers waarmee Joachimsthal werkte vooruitstrevend, wat de vanouds klassieke uitgever van gebedenboeken en Hebreeuwse bijbels een nieuw imago verschafte.
Nieuw Israëlietisch Weekblad
Omdat Joachimsthal tot een klein media-imperium was uitgegroeid, bood het vormgevers en kunstenaars veel mogelijkheden. Wie tekeningen maakte voor het Nieuw Israëlietisch Weekblad kon ook worden gevraagd om in het boekenfonds actief te worden, of een scheurkalender te illustreren of aan een Joachimsthal-tijdschrift bij te dragen. Voor degenen die er echt bovenuit staken was het bovendien een springplank naar de bredere niet-Joodse markt. In een enkel geval was een Joodse kunstenaar succesvol in de algemene markt en wist Joachimsthal haar of hem te verleiden tot een Joodse opdracht.
Fré Cohens ‘Zwerftochten door Klein-Jeruzalem’
Fré Cohen was zonder enige twijfel een van de stervormgevers in de stal van Joachimsthal. Zij was een veelzijdige kunstenares, die schilderde, tekende, ex librissen maakte, maar ook breder aan vormgeving deed. Ze was sterk beïnvloed door de Nieuwe Kunst en Nieuwe Zakelijkheid en wordt gezien als een van de voornaamste vertegenwoordigers van de Amsterdamse School.
Cohen was doorgebroken in de socialistische pers en bleef haar leven lang actief als vormgever voor socialistische pamfletten, posters, boeken en tijdschriften. Haar socialistische overtuiging combineerde ze met Joodse betrokkenheid, waardoor ze ook allerlei opdrachten voor Joachimsthal deed. Een van de aardigste is een serie tekeningen uit 1935 bij het verslag van een wandeltocht door Joods Amsterdam samen met de schrijver Joseph Gompers. Deze ‘Zwerftochten door Klein-Jeruzalem’ voerden hen kriskras door de Jodenbuurt, waarbij Cohen straattaferelen, personen en plekken vastlegde.
Eli Smalhout
Ook de naam Elie Smalhout duikt regelmatig op in de publicaties van Joachimsthal. Hij was een Joodse socialist die zijn talenten inzette voor de Sociaaldemocratische Arbeiders Partij (SDAP) en de socialistisch-zionistische Poale Zion-beweging. Hij was tekenleraar op de A.B. Davidsschool, een Joodse ambachtsschool in de Transvaalbuurt. Smalhouts zionistisch engagement bleek onder meer uit belangeloos gemaakt werk voor het Joods Nationaal Fonds.
André Vlaanderen en Jo Spier
Aan de andere kant van het politieke spectrum bevond zich de niet-Joodse kunstenaar André Vlaanderen, die onder meer het embleem ontwierp voor de liberale AVRO en het blad Kampioen van de ANWB. Voor Joachimsthal leverde hij tekeningen en reclames voor het tijdschrift van de Joodse Invalide, soms ook volgens zijn ANWB-recept met een rijm erbij. Zijn tekeningen trokken veel aandacht en leverden daardoor ruimschoots publiciteit op voor het Joodse goede doel, de Joodse Invalide. Ook Jo Spier, de vaste tekenaar van De Telegraaf, vond soms tijd om voor het blad van de Joodsche Invalide te tekenen.
Joodse interpretatie bij het wereldnieuws
De lijst met grafische kunstenaars waarmee Joachimsthal werkte is lang en indrukwekkend. Daaronder bevinden zich, naast de eerder genoemde kunstenaars Leonard Pinkhof, Johanna Cohen Coster, Simon Bolle, Max Peereboom, Isaac Leendert Bedding, Arthur Goldsteen en Menachem Birnbaum.
In de jaren dertig trok Sal Asscher veel aandacht. Hij was de vaste politieke karikaturist van het NIW en wist op pakkende wijze een Joodse interpretatie bij het wereldwijde nieuws te geven. Aan onderwerpen was in die periode, waarin het lot van veel Europese Joden steeds penibeler werd, geen gebrek. Asscher deed het tekenen naast het bedrijf in wooninrichting dat hij samen met zijn broer had. Ook de jonge Otto Treumann, die na de oorlog grote bekendheid zou krijgen, zette zijn eerste schreden bij het NIW.
Begrafenis van opperrabbijn Dünner
Foto’s waren in de publicaties van Joachimsthal vooral illustraties bij het nieuws. De ontwikkeling van de kunstfotografie ging aan de firma voorbij. In 1911 verscheen voor het eerst een foto in het NIW ter gelegenheid van de begrafenis van opperrabbijn Dünner. Daarna ging het snel. Foto’s werden betrokken bij fotopersbureaus en van Joodse fotografen als Willem Loopuit, Sieg Vaz Dias en het bekende Haags-Joodse fotobedrijf Hijmans. Gaandeweg werd een eigen fotoarchief aangelegd, dat beheerd werd door Sal Joachimsthal. Die beperkte zich daar overigens niet toe, maar liet zich ook zelf in met de vormgeving van de Joachimsthal-publicaties.
Clara Asscher-Pinkhof en Fieke Asscher
Dat schrijven, tekenen en vormgeven soms hand in hand ging, blijkt uit de samenwerking tussen moeder Clara Asscher-Pinkhof en haar dochter Fieke Asscher voor Het Joodsche Weekblad. De kinderboekenschrijfster zorgde voor het vervolgverhaal ‘De rare belevenissen van prof. Stap-door-den-tijd’ waarbij Fieke de tekeningen verzorgde. Voor haar was dat een buitenkansje, ze was net begonnen aan de kunstopleiding. Het talent zat overigens in de familie: Leo(nard) Pinkhof was haar oom. Die kwam in 1941 naar Amsterdam omdat hij als Jood zijn baan als leraar aan de ambachtsschool in Den Helder was kwijtgeraakt. Moeder en dochter bleven het stripverhaal verzorgen tot Fieke begin 1943 in de onderduik ging en haar moeder even later werd gedeporteerd.
Deze tekst is (enigszins ingekort) overgenomen uit het boek en is geschreven door Bart Wallet.
Joachimsthal. Familie en Firma 1823-1945 van Bart Wallet, Gerben Post en Talma Joachimsthal. 256 pagina’s, gebonden, groot formaat (23 x 28 cm); €34,95; uitgeverij WBOOKS, Zwolle, 2023 Vormgeving: Talma Joachimsthal, WAT ontwerpers, Utrecht
Cover Joachimsthal’s scheurkalender voor de Joodsche Invalide, 1940. Ontwerp: Fré Cohen. Joods Museum, Amsterdam
Serie Joachimsthal in De Vrijdagavond
deel 1
Sara Clara’s succesvolle toetreding tot de familie Joachimsthal
deel 2
Joachim Lazarus Joachimsthal strijkt neer in het boekeneldorado Amsterdam
deel 3
Marketing avant la lettre bij Joachimsthal
deel 4
Saartje Paardepoot en Mesjoggene Gans, sjnorrers in de buurt van Joachimsthal
Geef als eerste een reactie