De documentaire Chazzan Dolf Aronson – Vol overgave voor het orthodoxe jodendom gaat over een voorzanger die ruim een halve eeuw de diensten voorging in de kleine sjoel in de Amsterdamse Nieuwe Kerkstraat, bekend als het ‘Russensjoeltje’. In dit artikel vertelt regisseur Lex Bolle over deze film en hoe deze gedurende drie decennia tot stand kwam.
De geestige en toegankelijke Dolf Aronson was meer dan een halve eeuw de voorzanger van de Nieuwe Kerkstraatsjoel. Met zijn mooie stem wist hij zijn bezoekers vaak tot ontroering te brengen.
De film begint in mei 2019 met het Nederlands Philharmonisch Orkest waar eerste violist Richard Wolfe als sjoelbezoeker en vriend Aronson feliciteert. Naast een grote verscheidenheid aan chazzanoet duiken we de geschiedenis in van chazzan Aronson met onder meer zijn adoratie voor zijn grote voorbeeld chazzan Israel Eljasz Maroko.
De Amsterdammer Aron (Dolf genoemd) Aronson werd geboren in 1919. Tijdens de bezetting wist hij te vluchten naar Zwitserland. Na de oorlog werd hij voorzanger in Nidchei Jisroeil Jechaneis (De verdrevenen van Israël zal Hij verenigen) aan de Nieuwe Kerkstraat opgericht in 1889 door Oost-Europese Joden op de vlucht voor pogroms. Tot zijn overlijden op honderdjarige leeftijd in 2019 bleef hij verbonden aan deze gemeenschap.
De oorlog speelt een belangrijke rol in de film waarin Aronson spreekt over vormen van joods verzet zoals het bakken van matzes voor Pesach. We horen het verhaal hoe het lernen uit de Tora het leven redde van rabbijn Neuwirth van de Nieuwe Kerkstraatsjoel.
Er wordt ingegaan op het joodse bolwerk zoals dat er voor de oorlog was in Amsterdam. Aronson leerde zelf op het Beth Hamidrasj aan de Rapenburgerstraat. Hij was enthousiast over de sfeer in ‘zijn’ sjoel door de mensen die daar wekelijks kwamen.
Zo ook tijdens de Selichotdienst: een dienst vol smeekbeden die vlak voor Rosj Hasjana rond middernacht wordt gehouden.
Aronson was ook bekend als declamator waarbij we in De Beurs van Berlage een voordracht bijwonen. We zien hem bij choepot in Jeruzalem en in Amsterdam. We beleven zijn vriendschap met opperrabbijn Just die hem de chowertitel geeft.
Het is een film geworden met veel afwisseling en is goed te volgen voor iedereen die meer wil proeven van de geschiedenis van het Amsterdamse jodendom en haar chazzanoet.
Start begin jaren ’90
In 1991 werd ik gevraagd het wel en wee van de Nieuwe Kerkstraatsjoel vast te leggen voor het nageslacht. Mottel Aronson, de oudste zoon van chazzan Dolf Aronson, vertelde mij zoveel verhalen over de rijke historie van het ‘Russensjoeltje’ dat ik met mijn filmcrew op basis van slechts een onkostenvergoeding zou gaan draaien.
Toen kon ik niet vermoeden dat de totstandkoming dat de productietijd om meerdere redenen zo gigantisch uit de hand zou lopen. Er werd met tussenpozen van maanden en soms een paar jaar het één en ander op diverse plaatsen in de wereld gedraaid. Nooit was er een deadline en we lieten ons betaalde filmwerk voorgaan. Veel mensen die aan Jiddisjkeit, de naam van de film over het sjoeltje in de Nieuwe Kerkstraat, meededen waren enorm benieuwd wanneer ze eindelijk wat te zien zouden krijgen. Een aantal ouderen was inmiddels al overleden. Ik besloot in 2003 met het vele materiaal – er was geen scenario – iets in elkaar te zetten. Het resulteerde erin dat Mottel Aronson met deze versie de boer op ging en er een DVD van liet maken.
In 2013 sprak ik met Dolf Aronson die toen al 92 was voor een grotere versie van ‘Jiddisjkeit’ en nam enige chazzanoet bij hem in zijn werkkamer op. Verder gebeurde er niets. Ik was druk met andere producties en kon de filmcrew echt niet meer tegen een onkostenvergoeding laten draaien.
In 2019 kwam het verzoek van Mottel Aronson om vanwege de honderdste verjaardag van zijn vader nog niet eerder vertoonde chazzanoet en verhalen samen te stellen. Mottel vond zowaar een budget om het te laten vervaardigen en dat resulteerde in de film die zondag 4 juni om 15.25 uur wordt uitgezonden op NPO2.
De film heeft Dolf Aronson zelf niet meer kunnen zien. Hij overleed op de eerste dag Rosj Hasjana 5780/2019.
cover: Chazzan Dolf Aronson, beeld Lex Bolle
Wat leuk, ik ben heel benieuwd, mijn oma woonde boven de sjoel.
Ik heb daarover een klein stukje geschreven voor de website van Joods Amsterdam
https://www.joodsamsterdam.nl/oma-stein/
Ik heb bij jouw moeder in bed gelegen bij oma Stein op de tweede verdieping onder een dikke donsen dekbed , die kwam waarschijnlijk uit Duitsland. Ik was toen tussen 3 en 5 jr oud, rond 1952. Ik heb hier warme herinneringen aan.
Lex, ik hoop, dat nog lang de taal
Van jouw ziel veel van deze films mag blijven opleveren. Ook Dolf Aronson zong met zijn ziel. Ik kijk uit naar de serie Taal van de Ziel
Ach wat bijzonder, ik herinner me ook die enorme donzen dekbedden van mijn oma! Mijn zus en ik ploften als kinderen altijd vol overgave op die opgeschudde dekbedden! Oma vond dat niet goed, maar het was te aanlokkelijk!
Wij, als kinderen van Dhr Aronson, vinden het ook geweldig dat deze prachtige film van Lex, aan een groter publiek wordt vertoond. Misschien is het wel de moeite waard te verklappen dat de film die nu wordt vertoond, een afgekorte versie is van de buitengewone mooie film die Lex over onze vader gemaakt heeft en die samen met het 100-jaar jubileum-boek werd geleverd.
P.S. Wij herinneren allen nog hoe Mevrouw Stein altijd klaar stond om de bezoekers van de sjoel te helpen.
Ik heb met grote bewondering naar deze man met zijn geschiedenis,gekeken! Ben zelf maart jongstleden naar Israël geweest met een groep van onze kerk! Een heel indrukwekkend,kleurrijk,tegenstrijdig en schitterend land!!