‘Als de herinnering komt’ is een film over de historicus Saul Friedländer, een belangrijke kenner van nazisme en de Holocaust. De documentaire van Frank Diamand wordt opnieuw uitgezonden door de Joodse programmering van de EO vanwege de prestigieuze Balzanprijs die de negentigjarige Friedländer ontving voor zijn gehele oeuvre.
Filmmaker Diamand neemt de Israelische historicus Friedländer mee op reis door Europa. Samen bezoeken ze zorgvuldig uitgekozen plaatsen die van grote betekenis zijn voor de historicus, maar ook voor Diamand zelf die als vijfjarig kind gevangen zat in concentratiekamp Bergen-Belsen.
Dichter en filmmaker
Diamand (Amsterdam, 1939) is de zoon van Werner Diamand die als Joodse-Duitser vluchtte naar Amsterdam alwaar hij Marianne Asscher, dochter van diamantair Abraham Asscher, tegenkwam. Het jonge gezin werd opgepakt en in september 1944 met de laatste trein vanuit Westerbork naar Bergen-Belsen getransporteerd. Op 13 april 1945 werden zij door de Amerikanen bevrijd uit een van de treinen met zogeheten ‘ruil-Joden’ (Joden die tegen Duitse krijgsgevangenen geruild zouden worden) en naar Theresienstadt gebracht.
filmmaker Frank Diamand (links) met Saul Friedländer, foto archief Diamand
Frank Diamand is de maker van een vijftigtal documentaires over politiek en kunst. Veel van zijn werk werd bekroond op festivals in Parijs, Nyons, Figuiera Da Foz, San Francisco, Mannheim en Leipzig. Als de herinnering komt ging in september 2012 in première tijdens het Nederlands Film Festival. Daarnaast maakte Diamand naam als dichter.*
Van Praag naar Israel
Saul Friedländer werd geboren in Praag op 11 oktober 1932. Hij overleefde de Tweede Wereldoorlog in een katholieke kloosterschool in Frankrijk, terwijl zijn ouders naar Zwitserland probeerden te vluchten. Bij de Frans-Zwitserse grens werden ze opgepakt en vervolgens uitgeleverd aan de Nazi’s. Zij werden vermoord in Auschwitz.
Als 16-jarige overlever vertrok Friedländer in 1948 als vrijwillger tijdens de Onafhankelijksoorlog naar Israël met het Irgoen-schip Altalena. Het schip met veel munitie aan boord werd door een rivaliserende groep vlak voor de kust van Kfar Vitkin in brand geschoten nadat de vrijwillgers van boord waren gehaald.
Saul Friedländer met zijn ouders, eind jaren dertig, Praag, foto uit familie-archief Friedländer
Van 1953 tot 1955 studeerde Friedländer geschiedenis in Parijs. Hij promoveerde in 1963 in het Zwitserse Genève. Lange tijd was hij secretaris van Nachum Goldman, voorzitter van de Zionistische Wereldorganisatie en het Joods Wereldcongres. Diezelfde functie vervulde Friedländer onder Shimon Peres, de toenmalige onderminister van Defensie. Friedländer doceerde geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, de Universiteit van Tel Aviv en UCLA, de Universiteit van Californië in Los Angeles.
In zijn historische werk blinkt Friedländer uit in het verweven van verschillende bronnen zoals persoonlijke getuigenissen van slachtoffers, daders en omstanders met historische feiten en gedetailleerd archiefonderzoek.
Geïntegreerde geschiedenis
In de film vertelt Friedländer over het debat dat hij in de jaren tachtig voerde met de Duitse historicus Martin Broszat die het nazisme beschreef als een ‘normaal’ onderdeel van de geschiedenis. In antwoord op Broszats overtuigingen schreef Friedländer zijn veelgeprezen magnum opus Nazi Germany and the Jews, een geïntegreerde geschiedenis van de Shoah waarvoor hij in 2008 de Pulitzer-prijs ontving.**
In 2021 ontving Friedländer voor zijn gehele oeuvre de Balzan prijs voor zijn grote impact op het gebied van Holocaust en Genocide Studies.
‘Als de herinnering komt’ wordt op zondag 7 mei om 15.25 uur uitgezonden door de Joodse Programmering van de EO op NPO 2
Als de herinnering komt, trailer
* Dichtbundels van Frank Diamand: En iedereen doet me aan imand anders denken, Amphora Books, 2013
Who’d like to share a tub with Hitler ( bi-lingual edition, Dutch and English). 2015, Amphora Books, 2015
** In het Nederlands verscheen deel 1 van Nazi Germany and the Jews als De jaren van vervolging 1933-1939 in 1997 bij uitgeverij Het Spectrum en deel 2: De jaren van vernietiging 1939-1945, bij Nieuw Amsterdam in 2007.
cover: fragment uit de trailer Als de herinnering komt
Geef als eerste een reactie