Hij kan het gewoon niet uitstaan! Het boze oog is diepgevoelde jaloezie

Tazria-Metsora

beeldmerk Parasja

In de twee parasja’s Tazria en Metsora die deze week worden samengevoegd en gelezen, stuiten we op een essentieel probleem. Uitvoerig worden de symptomen en de behandeling van een ernstige huidaandoening beschreven. Die huidaandoening heet tsara’at. Dit is voor elke Torah-verklaarder in zekere zin een struikelblok… want wát was de huidziekte tsara’at nu eigenlijk?

Uit de Griekse vertaling is ‘lepra’, vaak onterecht, overgenomen. De symptomen van lepra komen niet overeen met de beschrijving van de huidziekte die de Torah geeft. Bovendien heerst lepra in gebieden met een warmer klimaat.

Joodse artsen hebben gesuggereerd dat huidkanker de lading dekt. Maar van een melanoom genees je niet na korte tijd. Ook het nieuwe woord ‘huidvraat’ in de Nederlandse Bijbelvertaling (2004) vind ik een ongelukkige keus. De huid veranderde, er was sprake van verkleuring maar de huid werd niet weggevreten.

Oorzaak en gevolg

Tsara’at wordt door de meeste verklaarders beschouwd als een spirituele aandoening waarvoor genezing mogelijk was door, na de diagnose door een Koheen (priester), offers te brengen en gedurende enige tijd in afzondering te leven.

Het hele ritueel dat voor, tijdens en na de vaststelling van tsara’at bij een man of vrouw van de Bnei Jisrael gevolgd wordt is gedetailleerd beschreven en en omvat ook een rituele besprenkeling door de Koheen.

In een midrasj (verhalende verklaring) vinden we gedrag dat tsara’at kan veroorzaken. Zelfs Mirjam werd getroffen door tsara’at toen zij aanmerkingen had op haar broer Mosjé.

Het vereren van afgoden, onzedelijkheid, moord, het ontwijden van de Goddelijke naam, het bespotten van God, een ongeoorloofde taak uitvoeren, het betreden van een huis van een ander zonder toestemming, hoogmoed, kwaadsprekerij, een vals eed afleggen en tenslotte… het boze oog.

Het boze oog

Wat verstaat de joodse traditie onder het concept ‘ayin hara’, een boos of een kwaad oog? Het is in elk geval niet de directe macht die zou kunnen uitgaan van de vijandige blik van een ander mens.

Het boze oog is diepgevoelde jaloezie. De menselijke natuur dus.

Iemand heeft bezit of macht verworven en een ander kijkt daarnaar met meer dan een scheef oog… hij kan het gewoon niet uitstaan! 

Wanneer de jaloezie zó hevig is dat deze tijdelijk een zekere emotionele instabiliteit veroorzaakt, kan het zijn dat de hemelse kaarten opnieuw worden geschud. Misschien verliest iemand zó een bracha (zegen) en zal deze een ander ten deel vallen.

Bescheidenheid siert de mens

Welke aanbevelingen bieden bescherming tegen de tomeloze jaloezie van een ander? 

Schep niet op over je rijkdom of familie. Beroem je niet op de talenten die je bij je geboorte meekreeg. Toon jezelf niet als een meer gezegend mens dan je buurman of buurvrouw. Wees discreet en ingetogen. Denk niet dat jouw verdiensten groter zijn dan die van een ander.

Kortom: bescheidenheid siert de mens.

Amuletten

Eeuwenlang zijn er Joodse amuletten in omloop gebracht die voorspoed en gezondheid moesten bevorderen. Na de val van de valse messias Sjabtai Zwi in de zeventiende eeuw werd in de Asjkenazische wereld het gebruik van deze amuletten afgeschaft.

Onder de Sefardische Joden krijgt het gebruik van teksten of voorwerpen om het boze oog af te leiden ook geen aanbeveling meer van rabbinale zijde. Maar wie bij de Kotel (de Klaagmuur) in Jeruzalem komt ziet nog menig verkoper van rode draden of lintjes….

Zelfs nu de meeste Joden geen amuletten meer dragen om het boze oog te weren voegen velen in hun taalgebruik de bijzin bli ayin hara toe, ‘opdat het boze oog erbuiten blijft’.

Waarbuiten precies?

Kinderen bijvoorbeeld of een baan die voor inkomsten zorgt, een gelukkig makende gebeurtenis of situatie. De Jiddische variant Kein ayin horo beoogt hetzelfde. De taal heeft hier de plaats ingenomen van een voorwerp of amulet dat dient om het boze oog te weren.

In de geschiedenis…

Het (bij)geloof in de kwalijke mysterieuze macht van het boze oog is niet exclusief Joods. Bij opgravingen uit de Bronstijd zijn al aanwijzingen gevonden over het oog, bijvoorbeeld in Ugarit in het huidige Syrië. In het hele Middellandse Zeegebied bestaan er afbeeldingen van een oog, een afschrikwekkend oog soms, dat als talisman werd gebruikt tegen ziekte en gevaar. Antropologen schatten dat minstens veertig procent van de wereldbevolking geloof hecht aan ‘het boze oog’.

Eye suitcase – decorated against the ‘evil eye’, from Eastern Europe, 19th century. The Old Yishuv Court Museum, The Jewish Quarter, Jerusalem, Israel,

Over Aviva Pels 36 Artikelen
Aviva Pels (62) studeerde af aan de UvA, Semitische talen. Ze heeft voor vele joodse organisaties in Nederland gewerkt en is sinds een jaar woonachtig in Londen. Honden- én kattenmens. Is oppas-oma en leest. Verslingerd aan politiek, koffie en de Nederlandse kranten. Orthodox? Meestal wel.

Geef als eerste een reactie

Geef een reactie

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.


*