Binnenkort is het weer seideravond. Op deze avond komen joden samen om het Pesachfeest te vieren met familie, vrienden en kennissen. En, volgens protocol, drinkt men vier glazen wijn, eet men matza en maror en wordt er voorgelezen uit de Haggada van Pesach, het boek dat ons helpt het verhaal over de uittocht van Egypte te vertellen.
De vier zonen lijken te zijn verdwaald
Eén van de bekendste stukjes gaat over de vier zonen: “Van vier zonen sprak de Tora: De Chacham (wijze), de Rasja’ (slechterik), de Tam (simpele) en de Sje’eenoh jodee’a liesj’ol (de zoon die geen vragen kan stellen).”
Nou, als je op zoek gaat naar die vier zonen zul je ze niet zo snel vinden: geen Chacham, Rasja’, Tam of Sje’eenoh jodee’a liesj’ol in de hele Tora te bekennen; de vier zonen lijken ergens tussen Bereesjiet en Dewariem verdwaald te zijn geraakt!
Gelukkig heeft Malbim (Rabbi Meir Loew ben Jechiel Michel, 1809-1879) onze verdwaalde zonen wel gevonden. Hij verklaart dat er vier plaatsen in de Thora zijn waar het vertellen over de uittocht van Egypte aan de kinderen wordt vermeld. Op elke plaats wordt het echter op een andere manier verwoord:
I (Sjemot 12:26): En het zal zijn als jullie kinderen jullie zullen zeggen: “Wat is deze eredienst voor jullie?”, dan zul je zeggen: “Het is een Pesachoffer ter ere van God die de huizen van het Joodse volk heeft overgeslagen toen Hij de Egyptenaren trof, en onze huizen redde Hij”.
II (Sjemot 13:8): En je zult je zoon op die dag meedelen als volgt: “[Ik vier het Pesachfeest]…wegens datgene wat de Eeuwige mij gedaan heeft toen ik uit Egypte trok.”
III (Sjemot 13:14): En het zal zijn als je zoon je in de toekomst zal vragen als volgt: “Wat betekent dat?”, dan zul je tot hem zeggen: “Met een sterke hand heeft God ons uit Egypte, uit het slavenhuis, uitgevoerd.”
IV (Dewariem 6:20): Als je zoon je morgen zal vragen als volgt: “Wat betekenen de getuigenissen, de wetten en de rechtsvoorschriften die de Eeuwige onze God jullie heeft geboden?”, dan zul je je zoon vertellen: “Slaven waren wij voor Farao in Egypte en God heeft ons toen uit Egypte uitgevoerd met sterke hand…”
Als je deze vier bronnen goed bekijkt, dan zie je dat in drie van de vier gevallen (I, III en IV) het gebod om je kinderen over de uittocht van Egypte te vertellen, afhankelijk is van het initiatief van de zoon: “…als jullie kinderen jullie zullen zeggen…”, “…als je zoon je in de toekomst zal vragen…”, “…als je zoon je morgen zal vragen als volgt…”.
Als we alleen deze drie bronnen hadden gehad, dan zouden we hieruit nooit kunnen opmaken dat ouders zelf het initiatief moeten nemen om hun kinderen op Pesach over de uittocht van Egypte te vertellen. Waar komt het gebod dan wel vandaan?
Het antwoord is dat pasoek II de enige pasoek is die niet wordt voorafgegaan door een vraag van een zoon. Daarom ziet de Haggada in deze zoon de Sje´eenoh jodee´a liesj´ol, de zoon die ‘geen vragen kan stellen’!
Vreemde volgorde
Toch is de volgorde van de vier zonen een beetje vreemd. Seder / Seider betekent ‘orde’. Je zou toch denken dat de Haggada extra op zou letten op de volgorde van de vier zonen.
Je zou als auteur van de Haggada de zonen op kunnen sommen in de volgorde dat ze in de Tora voorkomen: de slechterik, de vragenloze, de simpele en de wijze zoon.
Maar dat de Haggada niet met de slechterik wil beginnen is te begrijpen.
Als eerste komt dus de wijze, de ideale schoonzoon, dat ligt voor de hand. Maar op de tweede plaats komt de slechterik. Zou die niet helemaal achteraan moeten staan?!
Ik denk persoonlijk dat de Haggada een tool is om in het gesprek over de uittocht te komen. De beste gesprekspartner is de wijze zoon, omdat hij gedetailleerde vragen stelt. De slechterik is zo slecht nog niet, omdat hij zich tenminste nog genoeg verbonden voelt met het jodendom om intelligente vragen te stellen. De spannendste gesprekken zijn te voeren met geleerden, zowel vroom als vrij!
De simpele en de vragenloze zonen doen wel mee aan de seider maar kunnen door hun matige intelligentie of jonge leeftijd niet veel aan het verhaal bijdragen.
Ik wens iedereen een chag sameach en uitdagende gesprekken toe!
cover: Prato Hagada ca. 1300, Spanje
Geef als eerste een reactie