Yalla! roepen de mannen met gouden kettingen in zwart borsthaar met wilde gebaren.
Anouk Dorfmanns alter ego Ava Bensaïd kijkt haar ogen uit op de markt waar haar oma gewoon was te knijpen in groente en fruit. Hier geen ‘onsje jong belegen’ maar geurende bergen vol kruiden waar Ras el hanout uit wordt geschept.
Anouk Dorfmann is niet alleen een van onze favoriete verhalenvertellers, ze is vooral bekend als zangeres. Sinds deze week ook als een van de hoofdrolspelers in de documentaire Hoe word ik Joods? Daarin is te zien hoe tientallen Nederlanders bezig zijn met ‘joods-worden’.
Anderen zijn het al, maar verdwaalden in of na de oorlog. Zoals de moeder van emeritus predikant Harry Smit. Zij nam in de onderduik het gereformeerde geloof aan en voedde haar kinderen op in die traditie. Dat lukte zo’n vijftig jaar, daarna kwam dat joodse weer boven. Beide zoons worstelden ermee, de ene kwam terug naar het jodendom en werd chazzan de ander bleef predikant. Maar studeerde ondertussen Talmoed, week in week uit.
Dat resulteerde onder meer in het mooie boekje Vrouwen in de Talmoed dat veel aandacht kreeg in De Vrijdagavond, zoals dit stuk over Beruria de vrouw die stiekem Tora leerde. Nu Smit met pensioen is, heeft hij het levensverhaal van zijn moeder te boek gesteld, samen met zijn dochter Judith: Catharina moest een ander mens worden. Catharina is een aangrijpend post-Shoaverhaal.
Minny en Freddie hebben het niet gered. Deze kinderen, voor de oorlog nog vrolijk spelend, gingen door de hel. Joram Baruch vertelt erover in zijn reeks schilderijen van joodse kinderen in de jaren dertig.
Deze week verwelkomen we joods onderzoek op hoog niveau.
Franz Kafka wordt eindelijk ontdaan van het keurslijf waarin Max Brod de nalatenschap van deze schrijver in propte. De beroemde Praagse auteur schreef niet alleen hoe mensen bekneld worden in onontwarbare systemen, hij schetste ook figuren tussen heel en gebroken in, tussen samen en isolement. Onze literatuurvorser Jonathan Gill schrijft er een fascinerend verhaal over: Kafka Inside Out.
De nalatenschap van Franz Kafka ligt nu veilig in The National Library van Israel waar eenieder het kan raadplegen. Het land dat zovele ontheemden een thuis biedt, trilt op haar grondvesten, zo signaleert Salomon Bouman bijna wekelijks in deze krant. De steun vanuit de Verenigde Staten begint af te brokkelen ziet hij als zelfs het traditionele gebed voor de staat Israel is veranderd in een smeekbede om de grondvesten te respecteren.
Eric Ottenheijm brengt andere grondvesten dichter bij: Talmoedische tijden waarin verscheidenheid en complexiteit het vroege jodendom kenmerken. Toen worstelde men met Grieks-Romeinse tradities waar ook het vroege christendom zich mee moest verhouden. Nieuw onderzoek, binnenkort gepresenteerd op een symposium in Utrecht, brengt licht op een periode die in sommige opzichten op de onze lijkt.
Nog eerder, in Tora-tijden, vinden we ook herkenbaar gedrag. Leo Mock: “In crisistijd viel men weer terug op ‘oud’ gedrag van geestelijke slavernij – onvermogen om zelf te denken – en verslaving aan concrete, tastbare beelden en zekerheden. Mosjé paste een shocktherapie toe wat drieduizend mede-Joden het leven kostte.” Als dat maar geen recept is voor de heftige tijden in het land nu…
Gelukkig eindigt ook deze exegese in funderende teksten spiritueel.
Talmoeddocent Mock: “het Goddelijke (is) aanwezig in de ‘stem van een ijle/dunne stilte’ (kol demama daka), zelfs in een grote crisis. Uiteraard moeten/kunnen wij dat ook nog leren…”
Dank je Wanda. Jouw wekelijkse inleiding bij De Vrijdagavond zet me steeds weer op een interessant spoor van leerzame ontdekkingen.
Dank Simone, het idee was om Vrijdag Vooraf als nieuwsbrief te verzenden. Dan heb je een inhoudelijke nieuwsbrief met introductie van en link naar alle artikelen, introductie nieuwe auteurs, vieren jubilea en kijkjes in de (redactie) keuken. Kortom een eigen De Vrijdagavond ponem neerzetten, met immer een laatste alinea richting sjabbat.