Heel lang heeft Catharina gezwegen. Ze kon er niet over praten. Het was te gecompliceerd en ze wilde haar kinderen en kleinkinderen er niet mee belasten. Tegelijk woedde er een ongelooflijk verhaal in haar binnenste.
Ze was op 15-jarige leeftijd in 1942 ondergedoken. Ternauwernood ontkwam ze als joods meisje aan die eerste razzia’s. En dat niet alleen. Ze moest een ander mens worden. Haar roepnaam was Cathrien maar werd Tineke en later ook nog Anneke. Thuis was ze met een koosjere huishouding opgevoed. Maar van de ene op de andere dag moest ze dingen eten die ze nog nooit had gegeten.
Haar hele wereld stond op zijn kop en ze was constant in levensgevaar. Het contact met haar ouders en haar zus, die elders waren ondergedoken, was minimaal. Door allerlei omstandigheden moest ze diverse keren naar een ander onderduikadres vluchten. En telkens weer moest ze zich aanpassen.
Christelijk geloof
Zo kwam ze ook in aanraking met de kerk en het christelijk geloof. En de gevolgen daarvan waren enorm voor de rest van haar leven. Wat zoekt een joods meisje in de gereformeerde kerk? Wat betekende dat voor de band met de weinige joodse familieleden die de oorlog overleefden?
Haar hele leven heeft Catharina geworsteld met deze vragen en met zichzelf. Ooit zei ze zelfs dat ze alles fout had gedaan. Mede daarom schreef ze in de negentiger jaren van de vorige eeuw haar onderduikverhaal op voor haar kinderen en kleinkinderen. Omdat er nog diverse mensen uit haar verhaal in leven waren, wilde ze het toen niet publiceren, maar alleen aan haar eigen nageslacht laten lezen. Aan het begin van de twintigste eeuw keerde Catharina terug in de synagoge. Ze overleed in 2006 en ligt begraven op de joodse begraafplaats in Goes.
Catharina’s levensverhaal was niet alleen ingrijpend voor haar zelf, maar ook voor haar kinderen en kleinkinderen en zelfs haar achterkleinkinderen. De ziel van Catharina laat ingrijpende sporen na in haar nageslacht. Ook zij worstelden met hun identiteit, terwijl geen van hen joods is opgevoed.
Wat betekent joods-zijn voor mij?
Wie ben ik? Wat wil ik met mijn leven? Wat betekent joods-zijn voor mij? Maak ik wel de juiste keuzes in mijn geloof en mijn dagelijks leven? Hoe kan het zijn dat ik mij joods voel terwijl ik feitelijk nauwelijks weet wat dat is?
Daarom hebben wij samen, haar zoon en kleindochter, ons eigen levensverhaal geweven in het aangrijpende verhaal van Catharina’s onderduikperiode. Allebei zijn wij ons al een leven lang bewust van onze joodse identiteit en hebben we ermee geworsteld. Wij hebben beiden een sterk gevoel van verbondenheid met het joods-zijn.
Drie generaties
Daarnaast hebben we diverse andere kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen gevraagd wat joods-zijn voor hen betekent. Ook hun verhalen hebben we geweven in dit boek. In ‘De Ziel van Catharina’ komen drie generaties uitgebreid aan het woord.
De ziel van Catharina leeft voort. Inmiddels zelfs tot in haar achterkleinkinderen. Met dit boek willen we iets laten zien van de intense worsteling met onze joodse identiteit.
Zo heb ik, Harry, tijdens mijn studie theologie zelfs overwogen om naar de rabbijnenopleiding te gaan. Een bezoek aan toenmalig opperrabbijn Just maakte een einde aan dit idee. Maar het idee bleef wel een leven lang in mij bewaard en ik doe al 22 jaar Talmoedstudie bij rabbijn Tzvi Marx.
En ik, Judith, zocht als kind opgevoed in de kerk, bij een joodse tekenleraar op het Groningse platteland waar ik toen woonde met mijn moeder, naar kennis van joods leven en joodse gebruiken. In het boek vertel ik over mijn eerste Seiderviering in zijn huis.
Elke dag zijn wij ons er van bewust dat ons bestaan niet vanzelfsprekend is. Zonder Catharina’s moed en doorzettingsvermogen waren haar kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen er niet geweest.
Dit besef zit diep in ons. Niet alleen als littekens van de oorlog die we met onze geboortes hebben meekregen, maar ook doordat we voortdurend geraakt en geïnspireerd worden door alles wat zij ons heeft meegegeven.
Het is onze joodse ziel.
ISBN: 9789493288560
Dit artikel is geschreven door Harry Smit in samenwerking met Judith Boekel Smit
cover: Catharina op latere leeftijd, foto Harry Smit
Ik neem aan dat het moet zijn: aan het begin van de eenentwintigste eeuw keerde Catharin terug in de synagoge…
Aan het eind van de 20e eeuw, goed opgemerkt Eva.
Mvg Judith
Die identiteit die zich in de ziel laat zien en horen maar geen duidelijk vorm kan krijgen omdat de uiterlijke vorm niet toereikend te vinden is in de eigen omgeving?! Misschien is dat wel de band die ons mensen uit die Diaspora nog steeds laat zoeken….