Er zijn met hoofd en ziel

Leraren moesten me vaak in het hier-en-nu brengen op school, ik liet mijn ouders rustig vier keer roepen voordat ik eindelijk reageerde, en in de vakanties ‘landde’ ik drie dagen later dan de rest van het gezin. Geest en lichaam zijn bij mij niet altijd op dezelfde plaats, maar dit is waarschijnlijk geen exclusieve slechte gewoonte van mij.

De Talmoedische rabbijnen namen dit ook waar, of begrepen het misschien uit eigen ervaring. Zij ontwierpen de liturgie van de dienst met voldoende ‘landingstijd’. In de aanloop naar de Amida, het hoofdgebed, dat met volledige aandacht moet worden gebeden, zijn er inleidende gebeden en Psalmen. 

Lecha Dodi

Dit is het duidelijkst op vrijdagavond, wanneer we de overgang maken van ons hectische dagelijkse leven naar sjabbat. De dienst begint met Psalmen en Lecha Dodi. Deze liederen helpen ons om onze aandacht  op sjabbat te richten, ze openen ons hart en laten “de bruid Sjabbat” binnen, zoals we zingen in het laatste couplet van lecha dodi: “bo’i chala, bo’i chala, kom bruid kom”. Wij moeten Sjabbat met het hoofd en de ziel binnenhalen, maar ons ook de tijd gunnen om zelf ‘geheel’ de sjabbat binnen te gaan, geheel שלם sjalem, en in vrede בשלום b’shalom.

Bonte verzameling voorschriften

De sidra van deze week Misjpatim geeft ons vijftig mitswot. Het is een bonte verzameling van voorschriften die zowel de relatie tussen de mens en de Eeuwige als ook die tussen de mensen onderling, regelen. Bij voorbeeld de wetten over het houden en vrijlaten van slaven, wat te doen met een een moordenaar, hoe met lichamelijk en/of materieel letsel om te gaan. Er is een verbod op wat we vandaag grooming noemen en het vervloeken van de Eeuwige zowel als de vorst. De vreemdeling mag niet onderdrukt worden, de sjabbat en het sjmita (het zevende) jaar moet gehouden worden en afgoderij moet worden uitgebannen.  

Aan het eind van de sidra krijgen we nog een hoogtepunt en wel het debat tussen de Eeuwige en Mosjé. In dit gesprek komen de klassieke stadia van onderhandeling naar voren. De ene partij wil iets van de andere, de partijen proberen elkaar te overtuigen, ze onderhandelen, sluiten een compromis, gaan akkoord en richten zich ten slotte op de vraag hoe datgene wat is afgesproken, ook daadwerkelijk tot stand komt. 

Naar de Eeuwige klimmen 

Het resultaat van hun debat kan worden vastgelegd als een contract. Hierna roept de Eeuwige Mosjé en zegt: עלה אלי ההרה והיה שם “Kom tot mij op de berg en wees daar!” (Sjemot 24, 12) Dus Mosjé moet niet alleen naar de Eeuwige op de berg klimmen, hij moet er ook zijn. Rashi voegt aan dit gebod toe: “Kom tot mij op de berg en blijf daar veertig dagen.” Hij begrijpt והיה שם w’heje sjam” niet als “er zijn”, maar als “blijf daar”. Menachem Mendel, de Kotzker Rebbe (1789-1859, Polen) vat de opdracht van de Eeuwige anders op: Wanneer men met grote inspanning een hoge berg beklimt en de top bereikt, betekent dit niet dat men er ook werkelijk is. 

Het is mogelijk, volgens de chassidische Rebbe, om op de hoogste top van de wereld te staan, maar je geest ergens anders te hebben. Daarom vraagt de Eeuwige aan Mosjé om er met zijn hoofd en zijn ziel bij te zijn.

Relatie met medemens

Er zijn, aanwezig zijn, is een voorwaarde om werkelijk in relatie te staan met de medemens en de omgeving, om situaties werkelijk te begrijpen, om werkelijk het moment van leven te ervaren. Moet dat? Niet noodzakelijkerwijs. Maar wel als je streeft naar verzoening, harmonie en succes.