Waar gaat het over als het over Joden gaat?

Is het mogelijk met Paul Cliteur een oprecht gesprek te voeren over Forum voor Democratie en antisemitisme? Dat had de titel moeten zijn van de bijeenkomst op 7 februari in het Joods Museum rond het recent uitgekomen boek van David Wertheim. Het antwoord luidt: nee. Een verslag van een even moeizame als bijzondere avond.

David Wertheim, historicus en directeur van het Menasseh Ben Israel Instituut, publiceerde eind vorig jaar een boek onder de titel Waar gaat het over als het over Joden gaat. Het boek gaat over de vraag hoe en waarom verschillende groepen  in de samenleving Joden gebruiken in hun discours. Zo knuffelen grote groepen mensen in de Biblebelt Joden en Israël, gebruiken en misbruiken Ajaxsupporters Joden als identificatie en rode lap ten opzichte van Feyenoordaanhangers, die op hun beurt weer de Joden gebruiken als symbool van de eeuwige vijand Ajax. En niet te vergeten Thierry Baudet, die als een klodder goedkope frietsaus de Holocaust inzet om anti-vaxxers als slachtoffer af te beelden. Maar daarover later meer.

Emile Schrijver leidde de avond in en sprak kort met David Wertheim over zijn boek. Vervolgens bevroeg David achtereenvolgens Frits Barend en emeritus hoogleraar Paul Cliteur, promotor van Thierry Baudet en zoals meer dan eens bleek, zijn trouwe beschermheer.

Wertheim vertelt: “Na de Tweede Wereldoorlog had Nederland behoefte aan meer moreel zelfvertrouwen, aangezien dat geschonden was. De Joden vormden daarvoor een uitstekend vehikel. Mensen konden zich goed voelen door zich te identificeren met de Joden en het leed dat hen is aangedaan. Wertheim refereert aan een uitspraak van Arnon Grunberg die de Joden vergeleek met ‘zeehondjes’ (bijna alleen, zo zielig in hun uppie op het wad).

Volgens Wertheim gebruikt Geert Wilders dat principe ook, die heeft zich de zielige Joden (en Israël) toegeëigend en gebruikt dit in zijn polemiek door alle kritiek op Joden en Israël te bestempelen als ‘links’ ten opzichte van zijn empathisch rechts populisme. Hier twijfel ik enigszins omdat ik het succes van Wilders vooral zie door zijn populistische anti-islam campagne. Maar goed, ik heb er niet voor doorgeleerd.

Dan de christenen. Waar gaat het over als zij het over Joden hebben? Wertheim heeft bij het schrijven van zijn boek bij veel christenen een bijna obsessieve liefde voor Joden en onvoorwaardelijke steun voor Israël geconstateerd. “Christenen zien de hand van God in het ontstaan van Israël.” Voor Wertheim – en veel aanwezigen – voelt deze eenzijdige liefde buitengewoon ongemakkelijk. De combinatie van bekeringsdrift en liefde voor Joden voelt als een tante die haar kleine neefje opzichtig te hard in zijn wang knijpt en zegt: ‘Wat een schattig jochie, kom jij eens logeren?’

Het begon bij Feyenoord – Tottenham Hotspur
Frits Barend komt het podium op en dat betekent: voetbal en Joden. Hij schetst wat historische context. Wat maakt Ajax tot Joden? Barend legt uit dat Ajax altijd wel de club van de Joden was in Amsterdam. Maar niet als zichtbaar fenomeen. Ze gingen gewoon naar de Watergraafsmeer op zondagmiddag. Begin jaren ‘80 speelde Feyenoord een wedstrijd tegen Tottenham Hotspur. Die club heeft als geuzennaam The Yids (de Joden). Bij die wedstrijd scandeerden de Feyenoordsupporters (of een deel daarvan) ‘kankerjoden’ en wellicht ook andere onaardigheden. Als reactie op die leuzen zwaaiden Ajaxsupporters (solidair met hun Engelse medesupporters) bij de eerstvolgende klassieker met Israëlische vlaggen. En toen is het alleen maar van kwaad tot erger geworden. Barend geeft aan dat het de laatste tijd iets beter gaat. Ik weet niet zo goed wat hij daarmee bedoelt. Er zijn wellicht minder sis-geluiden en ook ‘Hamas, Hamas, Joden aan het gas’ hoor je niet vaak meer. Enorme winst? Toen ik onlangs bij een wedstrijd in de ArenA was ging het hele stadion tekeer: ‘En wie niet springt die is geen Jood’. Door de massaliteit van al die supporters krijg je bijna de neiging mee te springen. Bij Feyenoord zingen ze ‘En wie niet springt die is een Jood’. Grote vraag is natuurlijk: is dit nu antisemitisme? Het is zeker als Jood om koud van te worden, maar het heeft meer weg van een soort ‘getrapt fanatisme’ als in: ‘Wij zijn tegen Ajax, die noemen zich de Joden, dus moeten de Joden kapot’. Maar ze bedoelen de Ajacieden. Ik ervaar het als intimiderend, maar het is, denk ik, geen antisemitisme. Als dat zo was, dan zouden de sjoels in Rotterdam wekelijks aangevallen worden door Feyenoordsupporters. Dat ligt anders bij de verwensingen die Steven Berghuis bij zijn transfer van 010 naar 020 naar zijn hoofd kreeg.

“Een tweet zegt niet zo veel”
Dan komen we eindelijk bij het pièce de résistance van de avond: het gesprek tussen Wertheim en Paul Cliteur. Wertheim wil weten of het Waterloo van Forum voor Democratie niet is begonnen met de uitspraken over Joden van Baudet en zijn jonge aanhang, die in onderlinge appgroepen de meest vieze uitspraken deden. En natuurlijk de uitspraak waarin hij anti-vaxxers vergeleek met holocaustslachtoffers. Cliteur geeft geen direct antwoord op de vraag van Wertheim maar trekt in een mist van woorden een relaas uit de kast over de noodzaak van vrijdenken enerzijds en de noodzaak van gemeenschappelijke identiteit voor natiestaten anderzijds. Die identiteit wordt aangetast door te veel vermenging met andere culturen. Als ik het goed heb begrepen verwijst hij daarmee naar de  ‘homeopatische verdunning van de boreale samenleving’, een uitspraak van zijn partijleider (Baudet). Wertheim vraagt nog een keer of Cliteur antwoord wil geven op zijn eerdere vraag. Met een combinatie van sluwheid en bord-voor-zijn-kop omzeilt Cliteur de vraag om vervolgens te melden dat ook anderen de holocaustvergelijkingen maken om aandacht te trekken. Alsof dat het goed praat. In een laatste poging om Cliteur een antwoord op tenminste één vraag te ontlokken, werpt Wertheim Cliteur een overduidelijk antisemitische tweet voor die door Baudet is doorgestuurd met de opmerking ‘mooi’ erbij. Wat Cliteur hiervan vindt en of hij zich niet geroepen  voelt Baudet of andere partijgenoten hierop aan te spreken. Er volgen vele volzinnen over de vrije gedachten van mensen en argumenten dat tweets niet zo veel zeggen als boeken (“Kent u mijn boeken?”). Ik wil Cliteur toeroepen dat tweets zich sneller verspreiden dan COVID en dat er geen vaccin tegen is, maar het vragenrondje is nog niet begonnen.

Naarmate de avond vordert, gaat het steeds minder over het boek van David Wertheim, maar steeds meer over antisemitisme. Dat is jammer want het doet het boek (dat ik nu pas aan het lezen ben en dat ik zeker aanraad) onvoldoende recht. Cliteur schuwt het debat niet en hij is te prijzen om zijn komst hier in het hol van de leeuw. Maar mocht er bij mij nog enige twijfel zijn over de intenties en denkbeelden van de geestelijk meester van Thierry Baudet, dan zijn die vanavond geheel weggenomen. Een ware wolf in schaapskleren. Bij Feyenoorders liggen de kreten er vet bovenop en lijkt er geen sprake van doordacht antisemitisme. De woorden van Cliteur zijn verpakt in een saus van verhulling, maar dat sausje is giftig en heeft een vieze nasmaak. Het is een bizar contrast.