Dreigt het einde van Israël als democratische staat en toevluchtsoord? 

Kritiek op Israël, hoe gerechtvaardigd soms ook, mag nooit betekenen dat het bestaan van de staat Israël als zodanig ter discussie wordt gesteld. Dat heb ik altijd met volle overtuiging betoogd en dat verandert niet.

Helaas betekent de samenstelling van de nieuwe Israëlische regering een grote bedreiging voor Israël zelf, zeker gezien de ministersploeg met een uitgesproken Palestijnenhater als eindverantwoordelijke voor de politie. Althans van Israël als democratische staat, als toevluchtsoord voor iedere Jood die elders op de wereld wordt bedreigd.

Geen aangename plek

Want volgens de opvattingen van partijen die vanaf nu een belangrijke rol in de regering spelen, is er voor liberale joden, seculiere joden, joden met een LHBTIQ+ identiteit en voor al degenen die niet in het (ultra)orthodoxe plaatje passen, geen plek meer. Althans geen aangename plek. Het is te vrezen dat velen het land zelfs willen verlaten. Met grote tegenzin en diepe teleurstelling. En waarheen? Terug naar Europa, waar de wortels van het antisemitisme liggen? Waar het antisemitisme, dat de laatste decennia minder opviel maar onderhuids aanwezig bleef, als een veenbrand steeds weer oplaait. 

Het antisemitisme zal bovendien zeker toenemen. Deze regering is een cadeau voor antisemieten! Van (extreem-)rechts elders hadden joden sowieso al weinig goeds te verwachten. Naarmate de Arabische Israëliërs en de Palestijnen op de Westbank het leven steeds verder zuur wordt gemaakt – en dat is de nieuwe regering expliciet van plan – zal waarschijnlijk aan de kant van politiek links, en ook binnen moslimgemeenschappen, de haat tegen Israël ongekende vormen aannemen. En die haat zal zich gemakkelijk uitstrekken tot wie en wat ook met Israël wordt geassocieerd. 

Aantrekkelijke defensie-industrie

Aangezien zowel Netanyahu als de regimes van de Arabische staten zich primair laten leiden door opportunisme, is de kans groot dat steeds meer Arabische landen – voor zover niet behorend tot het Iraanse kamp – met Israël willen gaan samenwerken. Israël beschikt immers over een voor die landen zeer aantrekkelijke defensie-industrie, spionage-software en geavanceerde informatietechnologie.

Vermindering van de bedreiging van de zijde van Arabische landen lijkt toch juist van belang voor de veiligheid van Israël? Deze landen hebben echter al decennia lang bewezen zich volstrekt niet te bekommeren om het lot van de Palestijnen. Bovendien, als ze dat nu ineens wél zouden doen, dan komt de vermoedelijk door hen zeer gewenste ‘vriendschap’ met het Israël van Netanyahu in gevaar.

Gezien de uitgesproken vijandigheid van het nieuwe Israëlische bewind ten opzichte van de Palestijnen (en de Arabische Israëli’s) zullen deze het kind van de rekening worden: zij worden hooguit nog gesteund door Iran (Hamas!), maar Iran zal steeds verder geïsoleerd raken.

Dus is te verwachten dat de strijd binnen Israël zal verhevigen met honderden doden aan beide kanten, en dat deze strijd steeds onverzoenlijker en uitzichtlozer zal worden. Hoezo veiligheid voor de Joodse staat…? Ook is de kans niet denkbeeldig dat er een Palestijnse vluchtelingenstroom op gang komt richting Europa. Met in deze context extra risico’s voor de Joodse gemeenschappen aldaar.

Positie Hooggerechtshof

Het lijkt mij een illusie te verwachten (of zelfs maar te hopen) dat de soep van de nieuwe regering niet zo heet gegeten zal worden. Van cruciaal belang zal de positie van het Hooggerechtshof zijn. Tot dusverre is steeds gebleken dat van daaruit een krachtige corrigerende werking uitgaat naar politiek en religieus extremisme. Maar ik vrees dat Netanyahu en consorten er uit politiek lijfsbehoud alles aan zullen doen om de macht van het Hooggerechtshof in te perken, dan wel dit onder politieke invloed te plaatsen. 

Israël zal, als deze regering niet snel verdwijnt, steeds meer gaan lijken op de onvrije en ondemocratische omliggende landen daarin slechts verschillend in de dominante religie. Is daar nog iets aan te doen? 

Gematigde krachten

Allereerst mogen we hopen dat binnen Netanyahu’s Likoed gematigde krachten invloed gaan uitoefenen, dan wel de partij verlaten. In dat geval zou deze coalitie zijn meerderheid kunnen verliezen. 

Druk vanuit Westerse bondgenoten zal hopelijk helpen om de meest extreme neigingen in te tomen. Uiteraard zijn de Verenigde Staten daarbij een belangrijke factor, maar het is heel onzeker of die het opportuun achten werkelijk forse druk te zetten. Premier Rutte heeft in elk geval al onmiddellijk aan Netanyahu laten weten dat de tweestatenoplossing niet verder in gevaar gebracht mag worden. Een waardevol geluid, maar de impact ervan zal gering zijn. 

Actieve steun

Wat in ieder geval kan, en ook moet gebeuren, is actieve steun aan gematigde en progressieve organisaties en aan ieder die zich in Israël én in de Palestijnse gebieden – nog steeds – krachtig inzet voor vrede. Ik noem hier met name:

• IRAC: Israel Religious Action Center, dat zich al vele jaren, onder meer via juridische procedures, succesvol verzet tegen allerlei vormen van ongelijkheid en onrechtvaardigheid in de Israëlische samenleving. IRAC is in mijn ogen een onmisbare corrigerende factor in het huidige Israëlische krachtenveld.
• Givat Haviva, het oudste vredesinstituut in Israël, dat al decennia uiterst waardevolle educatieve projecten ontplooit, gericht op Joden en Palestijnen gezamenlijk. Juist door die educatieve kant is het werk van Givat Haviva een onontbeerlijke investering in een vreedzame toekomst.
• Bassem Eid, een vooraanstaande Palestijnse vredesactivist.

Er zijn er nog véél meer, en ze verdienen veel meer steun en publiciteit. Joden wereldwijd, maar óók Palestijnen, zouden krachtig moeten lobbyen voor dergelijke organisaties en personen. Ook vredesorganisaties, zoals PAX, zouden hierin een voortrekkersrol kunnen spelen. 

cover illustratie: Evelina Kvartūnaitė