Of het citaat ‘Be the change you want to see in the world’ nu wel of niet van Mahatma Gandhi is, rabbanit Deworah Evron is een levend voorbeeld van de grote sprongen in voorwaartse richting waarmee verandering voor en door vrouwen in de modern-orthodoxe Joodse wereld invulling krijgt.
In een kennismakend gesprek dat De Vrijdagavond met haar voerde, schetst ze de ontwikkeling die zij in haar leven doormaakte.
Binnenkort is Deworah Evron in Nederland: op Sjabbat Sjira geeft zij bij de vrouwensjoeldienst van Alats Libie* in het moadon van Bne Akiwa
op 4 februari een drasja (leertoespraak).
Na afloop van deze Sjabbat zal Evron een lezing geven die voor vrouwen én mannen toegankelijk zal zijn.
Jeugd in de Verenigde Staten en Israël
Geboren in de Verenigde Staten kwam Deworah Evron op bijna zevenjarige leeftijd, als dochter van een New Yorks gezin tot op alyah ging, aan in Israel. Het was 1969, de zomer dat Neil Armstrong als eerste mens de maan betrad.
Deworah kreeg het joodse leren met de paplepel ingegoten. Deworah’s moeder studeerde aan het Stern College in New York, haar groot- en -overgrootvaders waren rabbijnen. Tijdens familiebijeenkomsten probeerde de jonge Deworah aan de kant te zitten waar zij iets kon opvangen van de halachische discussies.
Eenmaal in Israël werd het zionistische ideaal een bijdrage te leveren aan de opbouw van de nog jonge staat in praktijk gebracht door het jonge gezin Evron. Dochter bezocht religieuze scholen (mamlachti dati). Daarnaast was zij als jong meisje actief in de jeugdbeweging Bnei Akiva. Deze religieus-zionistische jeugdbeweging is de grootste vereniging van haar soort, met afdelingen in 35 landen met vijftigduizend leden én ongeveer honderdduizend aangesloten jongeren in Israël.
IDF en Bar Ilan
Als jong volwassene dient Deworah Evron in het Israëlische leger, het IDF. Tussendoor blijft zij Torah leren, meestal met een chavroetah, studiepartner.
Daarna volgt een studie ‘Geschiedenis en Geografie van Erets Israël’ aan de Bar Ilan Universiteit. Buiten het universitaire curriculum volgt Evron cursussen drama bij theaterwetenschappen omdat zij zich wil ontwikkelen tot specialist in psychodrama.
Gedurende tien jaar is zij werkzaam op een psychiatrische afdeling van een ziekenhuis als groepstherapeut psychodrama, voor patiënten met verschillende persoonlijkheids- en eetstoornissen.
Daarnaast behaalt zij een graad in Genderstudies. De Bar Ilan Universiteit biedt sinds de jaren negentig deze studierichting aan en toont daarmee aan naast een een religieuze signatuur ook een progressieve maatschappelijke visie te hebben.
Het hart volgend…
De scriptie van Evron met de de titel: What happens to religious feminists when they read Jewish texts? is veelzeggend. Er lijkt een enorme hiaat te zijn tussen de traditionele rol van joodse vrouwen in veel religieuze teksten en de modern-orthodoxe joodse vrouw die zich kan ontplooien door studie. Met haar kennis heeft zij meer macht en is zij niet meer afhankelijk van de status van haar echtgenoot.
Eeuwenlang gold het joodse huwelijk als garantie op bescherming voor de vrouw en eventuele kinderen, maar met de bereikte veranderingen is de identificatie met vrouwen in joodse teksten niet altijd meer vanzelfsprekend.
Carrièreswitch
Om van psychotherapeut om te schakelen naar een leven van Torah-studie vereist geestelijke flexibiliteit. Er bestonden nog geen aparte leerscholen voor orthodoxe vrouwen toen Deworha (geboren in 1962) jong was.
Deworah Evron had zich wel ingeschreven bij een school voor joodse jongeren die zich willen verdiepen in hun ‘roots’, de chozrim btsjoewa. Een deel van deze studenten gaat religieus leven, anderen verrijken zich met joodse spiritualiteit tijdens de vele sji’oerim, colleges. Voor Evron was het onderwijsniveau hier veel te laag, zij had van kindsbeen af degelijk joods onderwijs genoten. Maar de bibliotheek bood een bron voor zelfstudie. In enkele delen van de curricula vond zij wel degelijk iets van haar gading: bijvoorbeeld van rav Kook, die bekendstaat als de vader van het religieus zionisme, en het mystieke werk van Luzzatto: Mesillat Yesharim (Weg van de Rechtvaardigen).
Bijzonder Beit Midrash
Na haar onderzoek leidt Evron als directeur van het Elga Stulman Institute for Women’s Studies, een in 2007 opgericht leerinstituut voor joodse vrouwen van alle stromingen: vroom en vrij. Daar krijgt ze als leidinggevende te maken met administratieve en organisatorische aspecten van een academisch instituut.
Haar hart bleef uitgaan naar Torah-studie op hoger niveau en een ontwikkeling als halachisch specialist. In dit opzicht is Evron binnen de Joodse orthodoxie een pionier. Waar de Reform- en Conservative bewegingen al decennialang vrouwen de kans geven zich te ontwikkelen tot geestelijk leiders beweegt de orthodoxie traag en moeizaam.
Optimiste van nature gaat Evron geen uitdaging uit de weg. In 2008 is er eindelijk de mogelijkheid de vurig gewenste halachische opleiding te volgen aan het Beit Morasha, Center for Advanced Jewish Studies in Jeruzalem. In zes jaar studie kunnen orthodoxe vrouwen hier een opleiding voltooien die vergelijkbaar is met een rabbinale studie voor mannen.
Orthodoxe vrouwen rabbijn?
Kunnen orthodoxe vrouwen nu aangesteld worden als rabbijn? In elk geval zijn deze vrouwen in staat Talmoed te onderwijzen, halachische vraagstukken te behandelen en pastorale zorg te verlenen.
Deworah Evron heeft als voorsprong dat zij als geschoolde therapeut goed luistert naar de persoon die haar een halachische vraag voorlegt.
Met de religieus-conservatieve uitkomst van de recente Israëlische verkiezingen ziet ze wel veel obstakels op de weg naar een volledige gelijkberechtiging tussen mannelijke en vrouwelijke spiritueel leiders.
Bekroning
Rabbanit Evron krijgt de leiding over het Susi Bradfield Women’s Institute of Halachic Leadership aan het Midreshet Lindenbaum waar jonge orthodox Joodse vrouwen een full time opleiding kunnen volgen in het volledige rabbinale curriculum dat naast Talmoedstudie ook middeleeuwse responsaliteratuur en diepgaande Halacha studie aanbiedt. Het is de volle breedte van het halachisch spectrum waarover zij kunnen beslissen en niet alleen zaken die uitsluitend betrekking hebben op onderwerpen waarmee Joodse vrouwen te maken hebben zoals vruchtbaarheidsproblemen, gebruik van het Mikwe (ritueel bad) en kasjroet, de joodse spijswetten.
Flexibiliteit van de Halacha
De Bar Ilan universiteit is de eerste Israëlische universiteit die voor de ‘chaplaincy’ (pastorale) functie niet alleen een mannelijke rabbijn heeft aangesteld. Als volwaardige partner bekleedt Evron nu deze functie waarbij zij de studenten én medewerkers kan adviseren en ondersteunen bij alles dat raakt aan het Jodendom binnen de universiteit.
Evron ziet haar aanstelling niet als deel van een revolutie. Maar als het resultaat van de flexibiliteit van de Halacha die in eerdere historische periodes is beïnvloed door de uitvinding van de boekdrukkunst en in Israël door het samenleven van Ashkenazim en Sefardim.
Mijlpaal religieus feminisme
Als grootste verandering in het joods religieus feminisme benoemt Evron onmiddellijk: joodse vrouwen zijn gaan leren, op grotere schaal dan ooit tevoren, ze studeren op hoog niveau en kunnen door hun grote joodse kennis nu op hoog niveau aan hun studenten Torah en Halacha doceren. Dat is nooit eerder in de joodse geschiedenis voortgekomen en schept een nieuwe realiteit.
Bij de vraag naar welk maatschappelijk probleem de aandacht moet uitgaan verzucht zij: de agoenot. Nog altijd de ‘geketende’ vrouwen die een echtscheiding wensen maar de get, het document dat de man aan zijn vrouw geeft bij een joodse echtscheiding, niet ontvangt. De echtgenoot weigert de get te geven. Waardoor de vrouw niet kan hertrouwen en in een maatschappelijke blokkade belandt.
Evron ziet het als een vorm van vrouwenmishandeling waartegen al lang strijd wordt geleverd door vrouwen. Activist Alice Shalvi, oprichter van The International Council for Agunah rights gaf hierover vele jaren geleden in Amsterdam al een lezing. We kunnen dit gerust als een taai ongerief beschouwen.
Een overvolle agenda
Rabbanit Evron verdeelt haar tijd tussen haar woonplaats in het Noorden van Israël, Mitzpe Netofa in de Galil en Jeruzalem waar zij haar werkzaamheden voor het management van Susie Bradfield Women Institute of Halachic Leadership van Ohr Torah Stone. Ze is een actief lid van Kolech, religious women’s forum, de moeder van vier kinderen en grootmoeder van negen kleinkinderen.
Halachisch feminist
R. Evron noemt zichzelf bij voorkeur een halachische feminist. Waarom?
Haar feminisme beweegt zich binnen het framework van de Halacha. De Torah, zowel de schriftelijke als de mondelinge Torah hebben in haar optiek eeuwigheidswaarde en zijn blijvend relevant. Steeds opnieuw zal de feministische kritiek getoetst worden aan de halachische grenzen en mogelijkheden. In elk tijdsgewricht zal de Torah als Joodse grondwet de basis vormen met wisselende maatschappelijke uitdagingen waarover nu ook vrouwen leren.
Docent of Rabbanit?
Binnen de modern orthodoxe gemeenschap draagt de echtgenote van een rabbijn niet automatisch de aanspreektitel ‘Rebbetzin’ of ‘Rabbanit’ zoals gebruikelijk is in ultra-orthodoxe kringen. Met haar diploma’s en certificaten is Deworah Evron een morat halacha een docent halacha, joodse wetspraktijk. Haar gemeenschap echter noemt haar ‘Rabbanit’ en accepteert zó het vrouwelijk equivalent van een mannelijk rabbinale functionaris. De staat Israël, dat is een ander verhaal, zegt Evron. Ooit komt het zover dat de titel Rabbanit er formeel komt, maar Evron waagt zich niet aan speculaties wanneer dat zal zijn.
*voor info over Alats Libie mail naar alatslibie@gmail.com
cover: Deworah Evron voor boekenkast, tekening Simone Haller
Geef als eerste een reactie