Er is zoveel te zeggen na een verblijf van bijna een maand in Thailand. Hoe verder weg we zijn van onze eigen taal, cultuur en religie des te meer worden we geconfronteerd met onze eigen wereld – alsof we achterna worden gezeten door een geest.
Ik moet denken aan Emerson*, mijn enige echte lievelingsfilosoof: “Soms”, zegt hij, “zie je als je gaat reizen alleen je eigen land.” Dat gaat zeker op voor Indonesië dat deel uitmaakt van mijn geadopteerde Nederlandse identiteit. Maar Thailand? Behalve een echt lekker restaurant aan de Amsterdamse Van Woustraat en een paar goede studenten die mijn colleges jaren geleden volgden, waren mijn fantasie en kennis leeg. Maar leeg is niet hetzelfde als open, ontdekte ik al snel. Wat zag ik overal? Joden! Om preciezer te zijn: ik zag overal JewBu’s, zoals Jewish Buddhists zich noemen.
In de tientallen tempels waar we doorheen dwaalden, deels om de beelden van Boeddha te bewonderen en deels om aan de Bangkokse hitte te ontsnappen, zagen we ze. De Jewbu’s waren, met hun ogen dicht, gevouwen handen en op hun hurken, heel serieus aan het bidden. Mijn eerste reactie: bidden tot wie? Tot god, natuurlijk, zei een van hen, een Woody Allen look-a-like (of een Jonathan Gill look-a-like?). Welke god? De joodse god? Nee, zei hij, ik geloof niet in een joodse god, maar in de enige echte god die voor alle religies dezelfde is en met dezelfde boodschap.
God zonder nadelen
Het is leuk, maar ook een beetje kinderachtig, om je voor te stellen dat alle goden hetzelfde zijn en dat alle religies dezelfde les leren. Dat geldt zeker voor ons joden, met onze boze god en onze dwingende regels. Maar geloof ís toch ook een beetje kinderachtig? Mijn probleem was niet het geloof op zich, maar het geloof dat zich richt tot een groot gouden beeld. Dat irriteert me, al die voordelen van het geloof in een god zonder de nadelen van die god. Ik bleef me afvragen ‘wat irriteert me hier nu aan?’
Misschien zag ik in al die JewBu’s een versie van joden die een hekel hebben aan de autoritaire aspecten van het jodendom, die niets hebben met een vaderfiguur en de theologische inhoud uit het jodendom willen halen. Prima: je krijgt het beste van twee werelden, het jodendom behouden als een bron van gemakkelijke antwoorden, van zekerheid en troost. Maar dat vond ik een nare gedachte. Of is het gewoon het oer-protestantse geloof dat je heel hard moet werken om antwoorden te krijgen?
Altaar van goud
Bij een benzinestation in de jungle vlakbij Khao Sok, waar we de hele nacht kikkers hoorden zingen, zag ik een altaar, helemaal van goud. De jongen die daar werkte zag mij kijken naar het altaar en legde me uit wat het was: For good luck. Maar volgens het Boeddhisme, zover ik het ken, is dat helemaal niet zo. Of wilde de jongeman het me uitleggen op een manier waarvan hij dacht dat ik het zou begrijpen: dat religie een soort spirituele hebberigheid is?
Onoverbrugbare misverstanden
In Thailand ontdekten we dat misverstanden heel ingewikkeld kunnen zijn en heel diep gaan en bijna onoverbrugbaar zijn. Ik heb het nu niet alleen over belangrijke dingen zoals ‘god en good luck’, maar ook over de meest eenvoudige vragen die anders worden beantwoord. Komt de bus hier langs? Ja. Wanneer? Binnenkort. Vandaag? Ja, volgende week. Maar dan komt hij vandaag dus niet hier? Ja. Maar hoe kan dat? Of weet je het niet? Ja.
Is het typisch Thais om alles wat negatief is te vermijden? Of ligt het dieper? Mijn joodse achtergrond maakt mij niet bang voor negatieve dingen, tegenspraak of ruzie. Integendeel, in het conflict ligt voor mij juist vaak het leven. Ik was op reis in Thailand, maar in mijn hoofd ben ik in een Taai-land.
Reis door de tijd
Ik realiseer me nu dat onze reis ook een reis door de tijd is, van voren naar achteren, van een jonge religie naar een oudere, en dan misschien wel naar de oudste: van het Islamitische Indonesië naar Boeddhistisch Thailand, nu gaan we door naar Hindoeïstisch India. Tot over een maand!
*Ralph Waldo Emerson (1803 – 1882) Amerikaans filosoof en essayist
cover: Liggende Boeddha, foto auteur
Het raakt me, deze belevingsles in vergelijkende godsdienstwetenschappen! Prachtig.