Waarlijke liefdadigheid en de intimiteit van de dood

Auteur Sally Berkovic gaf zichzelf een cadeau toen ze vijftig werd: het lidmaatschap van de Chevra Kadisha, de Jewish Burial Society.

Opgegroeid in Melbourne is de dood relatief vroeg in haar leven gekomen: haar ouders, Holocaust overlevenden uit Slowakije stierven onverwacht, evenals een jongere broer. Ze vroeg zich af wát er zich nu eigenlijk afspeelt tussen het overlijden en de begrafenis. In joodse gemeenschappen ligt die zorg in de handen van een lokale Chevra Kadisha.

Death café’s

Berckovic deed onderzoek naar verzorging van doden en rouwrituelen wereldwijd. Zo stuitte ze op het bestaan van Death café’s. Bijeenkomsten waar nabestaanden gezamenlijk praten, eten en rouwen om een geliefde overledene. De Zwitserse socioloog Bernhard Crettaz organiseerde als eerste een Café Mortel in 2004.

Belangeloos

Het werk dat de mannen en vrouwen doen bij de rituele reiniging, de Tahara en aankleding van een dode is chessed sjel emmet letterlijk: waarlijke liefdadigheid. Omdat het taken zijn waarvoor de overledene niets meer terug kan doen. De rituelen worden met ingetogenheid uitgevoerd. Er wordt tijdens de Tahara niet onderling gepraat. Ook over de details van de Tahara brengt men geen details naar buiten. 

Zwijgen over emotionele facetten 

Tijdens een Limud-event in 2013 sprak Berkovic wél openlijk over de vragen en gevoelens die haar bezighielden. Zie haar lezing in deze video.

Wie hebben mijn moeder eigenlijk verzorgd na haar dood? En wat staat mijzelf te wachten? De respons op deze lezing was groot genoeg om navraag te doen bij vrouwen die al decennialang deel uitmaken van chevre’s in Engeland. Hier kreeg Berkovic aanvankelijk echter nul op het rekest: over de halachische (joods-wettelijke) aspecten is genoeg materiaal, maar over emotionele facetten wordt gezwegen.

Boekpresentatie

Deze week presenteerde Berkovic de uitkomst van haar onderzoek en ervaringen in Death Duties: The Chevra Kadisha Jewish Burial Society. Voor de progressieve London School of Jewish Studies gaf ze een overzicht van haar zoektocht die ze in coronatijd afrondde door het schrijven van dit boek.

Uit de vragen ná de lezing kwam naar voren dat over de traditie van het Sjiwwe-zitten, de eerste week na de begrafenis waar men meestal thuis bezoek ontvangt, tamelijk uiteenlopende ervaringen bestaan: sommigen ontlenen er troost aan, terwijl anderen het als een loodzware en vermoeiende verplichting ervaren.

Kaddiesj

Het gebed dat voor een overleden familielid wordt uitgesproken is één van de onderwerpen waarover Berckovic veel heeft nagedacht. Zeggen vrouwen het kaddisj? Welke rol speelt dit gebed in de rouw? 

En een relatief nieuw vraagstuk: Wie gaat mijn digitale dood regelen… Wat gebeurt er met alle sporen op internet die ik achterlaat na 120 jaar?

Death Duties: The Chevra Kadisha Jewish Burial Society; London Fishburn Books, 2022

cover: Sally Berkovic, still uit genoemde video