Kunsthistorica Renée Simons ontdekt een kanten kraagje. Een bijna onzichtbaar kraagje dat een diep decolleté en blote schouders omhult waar een (joodse) vrouw van 59 zichzelf nooit mee zou afbeelden. Dit sprekende detail vinden we in het tweede deel van Simons’ zoektocht naar de herontdekte kunstenaar Hendrika van Gelder (1870-1943). De Duitsers vermoordden deze onvermoeibare schilderes en vernietigden niet alleen levens, ook werd een artistieke ontwikkeling bruut afgebroken. De schilderijen werden ‘gepulst’ of verdwenen, samen met velen van Hendrika’s familieleden.
De verwevenheid van Amsterdam met de joodse geschiedenis was enorm, vier eeuwen lang, zo leerden we in de oratie van de nieuwe hoogleraar Vroegmoderne Joodse Geschiedenis Bart Wallet.
“Met aansprekende voorbeelden toont Bart Wallet glashelder aan dat de Joodse Geschiedenis, nog meer dan we al wisten, met de stad Amsterdam en dus ook met Nederland is verbonden,” concludeert Daniël Metz in zijn verslag van deze oratie. We verwelkomen Daniël Metz als nieuwe auteur, hoewel hij in deze krant al bekend was als object van bespreking, zie de recensie van zijn boek Diamantgracht door Ephraïm Goldstoff, zelf werkzaam in de diamantindustrie en ook aanwezig in de aula van de Universiteit van Amsterdam die bomvol was met mensen geïnteresseerd in de Joodse geschiedenis van Mokum alef. Wat een weelde…
Goed nieuws kwam uit een klein theatertje in het hart van Amsterdam, het Betty Asfaltcomplex. Daar ziet Yvonne Twisk Nadav Vissels debuut als stand-up comedian. Het belooft veel, deze zelfbenoemde ‘wereldster’, maar: “Meters maken voor humor is broodnodig, niet alleen als medicijn tegen de oorlog, maar gewoon voor onze dagelijkse verlichting.” Hier spreekt de Oekraïense cabaretier Mark Koetsevalov die ooit naast Zelenski stond in de Liga van de Lach. Twisk hoopt op een school voor Jewish Jokes zodat de traditie van stand-up comedy wordt doorgegeven van geslacht op geslacht, le’dor wa’dor.
Onlangs was er veel gedoe over de Stolpersteine, de struikelstenen die overal in Nederland in de stoepen verschijnen. Waren die stenen niet bedoeld voor de joodse slachtoffers van de nazi’s? Maker van de stenen Gunter Demnig ontkent dat, zo hoort Yvonne Twisk in haar tweede bijdrage deze week. Demnig was vorige week in Amsterdam voor het leggen van struikelstenen voor de Duits-joodse schrijfster Grete Weil (‘Tramhalte Beethovenstraat’) en haar man Edgar die dachten het nazi-bewind te ontvluchten in het zo veilig lijkende vooroorlogse Amsterdam. Gunter Demnig werd geboren in 1947. Berlijn was druk met de wederopbouw, hij ging naar school en daarna naar de kunstacademie. Toen hij opgroeide sprak niemand over de oorlog.
Wist men in het naoorlogse Keulen meer over deze bruinzwarte jaren in de Duitse geschiedenis? Ephraïm Goldstoff denkt in Keulen rustig een biertje te drinken als zijn tafelgenoot plotseling in huilen uitbarst.
Wekelijks proberen we ‘de oorlog’ uit de kolommen te houden. Maar dat lukt zelden, of beter gezegd, dat lukt nooit. In elk verhaal zitten direct of indirect lijnen naar dat onvoltooide verleden dat de joodse gemeenschap tekent, zeker in ons land waar de gemeenschap werd gedecimeerd.
De oorlog elders in de wereld houdt ons ook bezig en de oorlog die wellicht weer uitbreekt in het Midden Oosten. Weet Netanyahu dat te voorkomen nu extreem nationalistische partijen zo gegroeid zijn in de laatste verkiezingen? Salomon Bouman is voorzichtig optimistisch gestemd in Zware taak voor Netanyahu.
Oorlog of geen oorlog de traditie wordt vervolgd, het erfgoed is levend, springlevend, soms ook na de dood. Nieuwe vragen dringen zich op, zoals “Wat gebeurt er met ons digitale leven na onze dood?” Een vraag die Aviva Pels oproept in haar bespreking van een persoonlijk boek over de joodse rituelen bij een begrafenis uitgevoerd door de chevre kadisja.
“Wie hebben mijn moeder eigenlijk verzorgd na haar dood?” zo vroeg auteur van Death Duties Shally Berkovic zich af. En wat staat mijzelf te wachten? Berkovic merkt op: “Over de halachische (joods-wettelijke) aspecten is genoeg materiaal, maar over emotionele facetten wordt gezwegen.”
Voor de dood is er de gastvrijheid zo leert de traditie ons ook. In de parasja van deze week, Wajera, zegt Aartsvader Avraham het zo: ‘Ik zal water voor u laten halen, zodat u uw voeten kunt wassen en kunt rusten onder deze boom…’
Laten we daar aan denken deze sjabbat, of van dromen. Rusten onder een mooie herfstboom met een teiltje water voor de vermoeide voeten.
sjabbat sjalom
Geef als eerste een reactie