De plek voedt verlangens, maar scherpt ook onderlinge spanningen aan

In de week dat Bart Wallet officieel professor werd met een rede over Joodse stadsgeschiedenis, staat De Vrijdagavond er vol mee. Wallet besprak in zijn oratie hoe de joodse gemeenschap een plek veroverde in Mokum (‘de plek’) en eindigde zijn lezing met de emancipatie (of ‘gelijkstelling’) van de Joodse bevolking in 1796. 

Ruben Vis dook de stadsgeschiedenis in om de trek te volgen vanuit de armlastige Jodenhoek naar andere delen van de stad, ook westwaarts waar niemand verwacht Joods leven aan te treffen. Het was ook ‘Niet gemakkelijk iets te bereiken in Amsterdam West’ zoals zijn deze week verschenen boek heet, maar desondanks vol staat met feiten en anekdotes. Wij zijn er trots op hier delen uit het eerste hoofdstuk te presenteren. 

Museumspecialist Paul Ariese was in Stockholm en zag hoe er in Zweden werd geworsteld met diezelfde vragen als in Mokum: hoe verhoudt de Joodse bevolking zich met de Zweedse? Hij struint door het Joods Museum ter plekke en vertelt over de Werdegang van de objecten waarvan de grootste, een compleet spreekgestoelte met overdadige versieringen, pas in 2019 weer op zijn plek terechtkwam. 

Eric Ottenheijm zwierf door ‘de eerste plaats’ ofwel Jeruzalem tijdens Tisha B’Av en staat stil bij de Kotel, het restant van de in het jaar 70 verwoeste Tempel. “De plaza voor de Westelijke Muur toont de strijd tussen traditionele en hervormde religieuze stromingen, maar ook de symboliek van seculiere nationale presentie. De plek voedt verlangens, maar scherpt ook onderlinge spanningen aan”, zo schrijft Ottenheijm. Spanningen in vele dimensies ziet en hoort hij, zelfs politiek dynamiet.  

Nog langer geleden, vlak na de zondvloed, zien we hoe Noach dronken wordt en naakt in slaap valt. Zijn zoons gaan er discreet mee om, maar hoe wisten ze van Noachs uitspatting? Zowel in Talmoedische tijden en in onze tijd wordt er gesteggeld over hoeveel zonen Noach eigenlijk had. Onze auteur van de parasja van de week vertelt er meer over.  

Salomon Bouman ziet het nu knetteren in Jeruzalem zo kort voor de verkiezingen. Politiek dynamiet is in deze makom vol spanningen nooit ver weg. Zal Bibi terugkeren als de Arabische kiezers thuisblijven? 

Dichterbij huis ligt Londen waar deze week het vuurwerk knalde, zo zag Aviva Pels. Na alle politieke aardbevingen was er nu Vuurwerk voor het Hindoefeest Diwali. En voor de nieuwe Prime Minister, Rishi Sunak, een praktiserende hindoe. Pels ziet boeiende parallellen tussen de Indiase immigranten en de Joodse bevolking: “ambitieus, hardwerkend en gericht op integratie zonder onmiddellijk te assimileren”. Het hindoeïsme zelf vertoont, zeker op moreel gebied, overeenkomsten met het jodendom – een verrassend inzicht dat hoop biedt voor de nabije toekomst.

Als geen ander kan de Frans-Joodse schrijfster Hélène Cixous de gelaagdheid beschrijven van verschillende identiteiten, bilocaliteiten en emigratielijnen ofwel dislocatie zoals Wallet het noemde in zijn aanvaarding van het hoogleraarschap. Station Osnabrück naar Jeruzalem heet het boek van Cixous dat deze week wordt besproken door Annelies Schulte Nordholt.

We verwelkomen Schulte Nordholt als de 101ste auteur van De Vrijdagavond. Zij is een internationaal gewaardeerde kenner van de Frans-Joodse literatuur en schrijft onder meer voor Sifriaténou, een blad gewijd aan de Frans-Joodse literatuur. En nu ook voor De Vrijdagavond. In Kristallen glazen boordevol magische stilte verwijst Schulte Nordholt naar de Kristallnacht in haar bespreking van Cixous’ zoektocht naar haar Duits-Joodse familieverleden.

Wat een boeiende week, wat veel geleerdheid deze week in De Vrijdagavond. Gelukkig zit er ook muziek in deze krant, want soms komt er een beroemdheid langs in een van de kleine buurtsjoeltjes die Amsterdam nog altijd rijk is. Als vijftienjarige nam Ephraïm Goldstoff een bijzondere Amerikaan mee naar huis, naar de sjabbattafel na afloop van de dienst. Het was een donkere man die logeerde in het Amstel Hotel. ‘s Avonds zou hij een concert geven in Carré. Lees het verhaal en geniet van de muziek van Sammy Davis Jr. 

Volgende week meer stadsgeschiedenis en wie weet wat nog meer binnenkomt. In ieder geval klopt Hendrika van Gelder aan de deur, een onlangs herontdekte Amsterdamse kunstenares over wie onze papieren voorganger De Vrijdagavond in 1925 al schreef.

Tijd, lokaliteit, identiteit, alles loopt lekker dooreen in De Vrijdagavond, maar de sjabbat blijft, waar u ook bent, wie u ook bent. Geniet ervan in vrede.