Na het verhaal van de zondvloed, waarin onze barmhartige Schepper bijna de gehele wereld uitroeide, had Noach de behoefte zich te bezuipen. Wie kan hem dat kwalijk nemen? De Tora verhaalt als volgt:
Noach was landbouwer en legde als eerste een wijngaard aan. Hij dronk van de wijn, werd dronken en ging in zijn tent liggen, zonder kleren aan. Toen Cham, de vader van Kanaän, zag dat zijn vader naakt was, vertelde hij dat aan zijn twee broers, die buiten waren. Daarop namen Sem en Jafet een mantel, legden die over hun schouders, liepen achteruit de tent binnen en bedekten het naakte lichaam van hun vader, met afgewend gelaat, zodat zij hem niet naakt zagen. Toen Noach uit zijn roes ontwaakte en te weten kwam wat zijn jongste zoon hem had aangedaan, zei hij: ‘Vervloekt zij Kanaän, knecht van zijn broers zal Kanaän zijn, de minste van alle knechten. Geprezen zij God, de God van Sem; knecht van Sem zal Kanaän zijn. Moge God Jafet groot maken en hem laten wonen in de tenten van Sem; knecht van Jafet zal Kanaän zijn.’ (Bereesjiet 9:20-27)
Ik weet niet of je het in de gaten had, maar hier gebeurde er iets subtiels: Cham zag zijn vader naakt liggen en vertelde dit aan zijn broers in plaats van hem te bedekken. Maar wie werd vervolgens vervloekt voor deze daad? Zijn zoon, Kanaän!
De vraag lijkt me duidelijk: Waarom moet de zoon lijden voor de misstap van zijn vader?
Traditionele verklaringen
Een Midrasj-verklaring (Pirkei deRabbi Eliëzer) verandert de tekst zodanig dat Kanaän de dader werd: “Toen Noach uit zijn roes ontwaakte en te weten kwam wat de jongste zoon van Cham (Kanaän dus) hem had aangedaan”. Lekker makkelijk, zo een oplossing.
De Talmoed (Sanhedrien 70a) is creatiever: Cham zou zijn vader gecastreerd hebben om te voorkomen dat Noach een vierde zoon zou krijgen. Daarom werd Cham zijn vierde zoon, Kanaän, gestraft met een vloek. Nogal drastisch en luguber, als je het mij vraagt.
Een andere Midrasj (Bereesjiet Rabba 36) zegt dat Cham niet vervloekt kon worden omdat… hij al gezegend was in Bereesjiet 9:1: “En God zegende Noach en zijn zonen en zei tot hen: ‘Wees vruchtbaar, vermenigvuldig u en vervul de aarde.” Daarom verzon Noach een workaround door niet hem maar zijn zoon Kanaän te vervloeken.
Bachya ben Asher is van mening dat Noach het met zijn vloek had gemunt op de nazaten van Cham. Aangezien Cham al nazaten had, moest de eerstgeborene, Kanaän, het ontgelden. Toch kreeg Kanaän nazaten. Dit is tevens in tegenspraak met de Talmoed die van mening is dat Kanaän de vierde zoon is van Cham.
Zoals vaak zijn de traditionele antwoorden minder overtuigend dan de oorspronkelijke vraagstelling.
Een bijbelwetenschappelijke verklaring
Volgens Dr. Rabbi Zev Farber is deze verwarring tussen Cham en Kanaän het resultaat van twee bronnen die samengevoegd werden: het verhaal van de Jahwist (aangeduid met ‘J’ omdat in deze bron uitsluitend de naam Jahweh voor God wordt gebruikt) en die van de Priestercodex (aangeduid met ‘P’, de bron met de vele regeltjes, offers, genealogieën en cijfers).
Het verhaal van de dronken Noach wordt als een ‘J’ verhaal gezien en daar had Noach drie zonen: Sem, Jafet en…Kanaän. De ‘P’-bron kende enkel Sem, Jafet en Cham. De eindredacteur wilde niet kiezen tussen Kanaän en Cham en maakte Cham tot vader van Kanaän. Origineel toch? De toevoegingen kun je hieronder vetgedrukt lezen:
De zonen van Noach, die samen met hem uit de ark waren gekomen, heetten Sem, Cham en Jafet; en Cham was de vader van Kanaän. Met de drie zonen van Noach begon de verspreiding van de mensheid over de hele aarde. Noach was landbouwer en legde als eerste een wijngaard aan. Hij dronk van de wijn, werd dronken en ging in zijn tent liggen, zonder kleren aan. Toen Cham, de vader van Kanaän, zag dat zijn vader naakt was, vertelde hij dat aan zijn twee broers, die buiten waren.
de vier zonen
Er zijn geleerden die zelfs van mening zijn dat de ‘J’-bron vier zonen kende: Sem, Cham, Jafet en Kanaän. Daar de ‘P’-bron er maar drie kende (Sem, Cham en Jafet) probeerde de redacteur Kanaän een beetje weg te moffelen. In plaats van zijn naam uit te gummen bombardeerde hij Kanaän tot kleinzoon.
Het interessante is dat er bronnen zijn die het idee dat Noach vier zonen had ondersteunen. In Pirkei deRabbi Eliëzer wordt Kanaän als een echte zoon gezien. Hoe zij dan de tekst uiteindelijk begrijpen (“Cham, de vader van Kanaän”) ontgaat mij.
Ook in de Koran
Fun fact: Ook volgens de Koran (Soera 11) had Noach vier zonen! Volgens de Korangeleerden heette de vierde zoon Jam (‘Cham’?) of Kan’an (Kanaän?). Het zou dus heel goed kunnen zijn dat een oude traditie ergens anders toch nog doorsijpelde!
De aangedragen oplossingen geven mij geen bevredigend gevoel, ook niet de bijbelwetenschappelijke verklaring. Voor de zondvloed had Noach steeds 3 zonen: Sem, Cham en Jafet (Gen. 5:32, 6:10) en in de boot is Noach met die 3 zonen (Gen. 7:13). Ook direct na het verlaten van de ark heeft Noach slechts 3 zonen (Gen. 9:19) Als Noach een vierde zoon (Kanaän) zou hebben, is deze na de zondvloed verwekt, als nakomertje. Meer voor de hand ligt dat Kanaän door Cham verwekt is na de zondvloed. Noach’s dronkenschap heeft dan mogelijk ongeveer 13 jaar na de zondvloed plaatsgevonden. Als jonge jongen kan Kanaän zijn grootvader iets seksueel hebben aangedaan. Er is tevens het vermoeden dat Ismaël zijn broertje Izaäk seksueel iets heeft aangedaan en Sara van Abraham eiste dat Hagar met Ismaël werd weggezonden.
Dat Noach vier zonen had is niet bevredigend. Overtuigend bewijs uit de Koran is er niet. In het geslachtsregister van Noach (Gen.10) heeft Noach drie zonen en Kanaän ontbreekt. Cham heeft wel vier zonen waarvan de jongste Kanaän is. Kanaän had elf zonen, waarvan vele tot de volkeren behoorde die de Israëlieten dienden te ‘verbannen’ wanneer zij in het beloofde land komen.
Beste meneer Knot,
Hartelijk dank voor uw reactie! Ik vind het mooi en goed als iemand kritiek heeft op mijn stukjes. Daar leer ik, als leek, alleen maar van.
In dit geval zegt u dat deze oplossing niet bevredigend voor u is. U haalt dan echter P-bronnen aan waarvan we al hebben laten zien dat ze alleen Sem, Cham en Jafet kennen. Na het verlaten van de Ark komt het stukje waarover ik schreef, met die tegenstellingen.
Dat Kanaän eventueel later geboren zou zijn lost het probleem ook niet op:
– Toen Cham, de vader van Kanaän, zag dat zijn vader naakt was, vertelde hij dat aan zijn twee broers, die buiten waren. Daarop namen Sem en Jafet een mantel, legden die over hun schouders, liepen achteruit de tent binnen en bedekten het naakte lichaam van hun vader, met afgewend gelaat, zodat zij hem niet naakt zagen. -> hier lijkt Cham iets fouts te hebben gedaan, niet Kanaän!
– Toen Noach uit zijn roes ontwaakte en te weten kwam wat zijn jongste zoon hem had aangedaan -> niet zijn kleinzoon!
Een geheel bevredigend antwoord is er misschien niet, maar dat maakt de tekst ook spannend.
Nogmaals hartelijk dank,
I.R.
Beste Igra Rammah,
In eerste lezing was bij mij ook de gedachte dat Cham toch iets fout moet hebben gedaan.
De tekst toch maar eens juridisch benaderen.
De geslachtsregisters geven aan dat Noach slechts 3 zonen had: Sem, Cham en Jafet.
Sem had 5 zonen (Gen.10:22), Cham had vier zonen (vs. 6) en Jafet had zeven zonen (vs.2).
In Gen.9:24 vernam Noach dat zijn jongste zoon hem iets had aangedaan, zonder de naam van die zoon te noemen. Wie is die jongste zoon? In alle teksten wordt Jafet als jongste zoon genoemd en niet Cham. Cham is de middelste of tweede zoon! Dan kan de vraag gesteld worden, wat heeft Jafet, de jongste, gedaan? Hij zou dan toch vervloekt moeten worden? Dit gebeurt niet, maar wie wordt werkelijk vervloekt? De jongste en vierde zoon van Cham, namelijk Kanaän.
In dit bijbelsverhaal wordt één klein detail gemist, nml.: het woordje ‘klein-’. Zou in vers 9 ‘jongste kleinzoon’ behoren te staan in plaats van ‘ jongste zoon’ ? Zo ja, probleem opgelost.
“De geslachtsregisters” – de versie die wij bezitten (Mesora). Opsommingen, getallen, etc. worden als P-bron beschouwd. In de J-tekst waren er volgens sommigen 3 zonen: Sem, Jafet en Kanaän. Dan zou Kanaän ook de jongste zoon zijn.
Ook 9:22 laat zien dat Cham de schuldige was, al dacht Noach dat het zijn kleine zoon was? “Toen Cham, de vader van Kanaän, zag dat zijn vader naakt was, vertelde hij dat aan zijn twee broers, die buiten waren.”
“It’s complicated.”