Theoloog en kenner van het vroege Jodendom Eric Ottenheijm bezoekt in Jeruzalem een congres Joodse Studies en komt terecht in een charedische (of ultra-orthodoxe) wijk. Als een antropoloog kijkt hij zijn ogen uit in dit reisverslag.
Op weg naar Jeruzalem is mijn grootste zorg dit keer Schiphol. Maar buiten de bizar lange incheck procedure gaat het verder gelukkig goed, zelfs de koffer arriveert normaal. Het is vroeg in de ochtend, vanaf twee uur ‘s ochtends was ik actief. Landend op Ben Gurion, voel ik hoe heerlijk het is terug te zijn, na ruim twee jaar afwezigheid vanwege de covid-epidemie.
Warmte en chaos
De warmte omgeeft me, Jeruzalem verwelkomt me met haar licht, haar chaos, en de aanbrekende shabbat. Ik ga hier een week werken en overleggen met collegae en vrienden, en daarna, met een paper over de wijngaardmetafoor in Rabbijnse parabels, deelnemen aan de 18e World Congress of Jewish Studies. Dit keer kon ik niet kiezen voor een accommodatie in mijn geliefde wijk Nahla’ot, maar kwam ik terecht in een hotel in hartje Ge’ula, op steenworp afstand van de wijk Bukharim. Voor de niet-kenners: dat is charedisch (ultra-orthodox) Jeruzalem, de noordelijke wijken van het oude West-Jeruzalem.
De passagiers in mijn sherut, zelfs de chauffeur, kijken verbaasd op: “is there a hotel here?” Even aarzel ik, uh, ja, want verder zie je niets bij het uitstappen. Na een fractie van twijfel gloort er iets: het is helemaal niet de bedoeling dat in deze omgeving een zichtbaar hotel is met toeristische activiteit.
Inderdaad, even goed kijken naar de deuren, ma nishtana hadelet haze, als het ware, en ik zie bij het betreffende huisnummer een iets ander type ingang, omgeven door bougainvillea. Binnen openbaart zich tot mijn verbazing een prachtig hotel uit oude tijden, met prachtige gebrandschilderde ramen en klassiek ingerichte kamers, religieuze objecten aan de muur, oude radio’s, chanukia’s gemaakt van grote geweerpatronen (bij de shamash zit de kogel er nog in), en een publieke telefoon die ooit de buurt bediende.
Transformatie
Het hotel stamt van 1930, toen de wijk, Kerem Abraham, net gebouwd was. Wederom voor de kenners: dit is de ooit seculiere wijk waar Amoz Oz geboren was. Zijn geboortehuis in Amos street is inmiddels voorzien van een aangebouwde synagoge. Ook elders is de wijk is die transformatie zichtbaar aan gebouwen. De ooit befaamde Lamel Schule, een op Duitse leest geschoeid gymnasium met gemengd onderwijs, een seculier lesprogramma en een Hebreeuws uurwerk aan de muur, is nu Eitz Chayim, een Yeshiva.
Het hotel is gebleven, sinds 1947 geleid door de Iraans-Joodse familie Giladi. Ik spreek de jongste zoon, Asaf. Asaf oogt niet religieus. Evenmin zijn assistenten die het geheel runnen, alleen de schoonmaker en schoonmaakster dragen orthodoxe kledij. Niettemin vertelt Asaf, niet zonder trots, dat hier ooit R. Yoel Teitelbaum sliep, de leider van de fel antizionistische Satmar chassidim, tijdens diens roemruchte bezoek aan het Land in 1946. Naar verluidt zou hij tijdens die reis de aarde niet hebben beroerd om te voorkomen dat hij de verplichting zou moeten vervullen in het Land te wonen.
Ook R. Yitzhaq Kaduri, de wonderlijke en inmiddels invloedrijke kabbalist uit Irak, logeerde hier, net als later de charedische R. Karlin. Merkwaardig, ik logeer in een seculiere enclave in een religieus gebied, waar de oud-zionistische cultuur herinnert aan dagen dat religie iets van ‘de anderen’ was, en van voorbije dagen.
Hoizensocken, Borsalino’s en puntkeppels
Na shabbat waag ik me richting de bushalte op Bar Ilan straat om naar de National Library te gaan, als deel van mijn werkprogramma voorafgaand aan het congres. Maar dat pakt anders uit. Een aanzwellende groep orthodoxen stroomt me in de straat tegemoet op weg naar iets anders. Gur chassidim met hun typische Hoizensocken (broekspijpen die in de sokken worden gestopt), Toledot Aharon met hun grijs-wit gestreepte kaftans, Sefardische charedim met hun grote hoeden, enkele Bratzlavers met wit gehaakte puntkeppels, en, zij het veel minder dan verwacht, Chabadnicks met hun Borsalino’s. Zoals wel vaker loop ik ook nu weer tegen de stroom in.
Bij Bar Ilan aangekomen, bekend als locatie van demonstraties tegen het schenden van de shabbatsrust, is alles, ogenschijnlijk spontaan, volledig geblokkeerd. Ik vermoed dat hier geen sprake is van een manifestatie, maar van een begrafenis. Een chassidische jongeman die mij bij de bushalte aanspreekt bevestigt dat.
Nu vallen me ook pas de muurkranten op. Vers aangeplakt, en met de naam: R. Tuvja Weiss, behorend tot de Satmar en een leider van de Eidath Charedith (ultra orthodoxe Rabbinale Raad). Hij is de avond tevoren gestorven op een leeftijd van 104(!) jaar. Het is interessant te zien hoe de passanten geen blijk geven van rouw of verdriet, eerder van een opgetogenheid deel uit te maken van een collectief gebeuren, een gezamenlijke mitzva. Jeruzalem is een drukke en hectische stad geworden, maar de deugd van wachten en improviseren is ongewijzigd behulpzaam. Ik besluit dan ook terug te gaan naar het hotel en af te wachten tot dit voorbijgaat. Zoals Nachum Ish Gamzu, leraar van R. Akiva, altijd zei: “ook dit ten goede.”
Deze dagen voel ik me als een antropoloog in een grensgebied van moderniteit en de pogingen daaraan te ontsnappen. Dat laatste blijft een onophoudelijke strijd, zoals een tweetal eenzame demonstranten me een week later zal laten zien. Volgens hun borden is het “ware leven” alleen mogelijk “zonder Internet en films.” Die avond lees ik dat zich hier een conflict afspeelt met de gemeente die de buurt wil ontsluiten met internetkabel en een uitbreiding van de bestaande light rail route. Blijkbaar is hun protest ook een strijd tegen de bierkaai. Verandering vindt zelfs hier volop plaats, al onttrekt die zich aan onze waarneming.
foto’s Eric Ottenheijm
cover: Jerusalem, Mount Zion, Ma’ale HaShalom street and Silwan in the background – Haredi (Orthodox) Jewish Couples at Bus Stop – Outside Old City – Jerusalem
Haredi (Orthodox) Jewish Couples at Bus Stop – Outside Old City – Jerusalem; foto: Adam Jones, Canada; Wikimedia Commons
Geef als eerste een reactie