Als je naar het woordje tefillien, gebedsriemen, zoekt in de Tora, kun je nog lang blijven zoeken. Dit woordje verschijnt pas rond de 1e eeuw vdgj (van de gebruikelijke jaartelling) in de Targumim, de Aramese vertalingen van de Tora.
Toch probeerden de rabbijnen van vroeger een bron te vinden voor het gebruik van de tefillien. Deze vier pesoekiem (verzen) zijn nu te vinden in de vier perkamenten die opgerold zijn in de tefillien. De laatste pasoek komt uit onze parasja, Ekew:
- Het zal je zijn als een teken (ot) op je hand zijn en tot herinnering (zikaron) tussen je ogen zijn…dat God je met een sterke hand uit Egypte heeft gevoerd (Sjemot 13:9)
- Het zal als een teken op je hand zijn en als voorhoofdsband (totafot) tussen je ogen, dat God je met een sterke hand uit Egypte heeft gevoerd (Sjemot 13:16)
- Je zult ze als een teken op je hand binden en als voorhoofdsband tussen je ogen (Dewariem 6:8)
- Je zult deze woorden in je hart en in je ziel opnemen. Je zult ze binden tot een teken op je hand en zij zullen zijn als voorhoofdsband tussen je ogen (Dewariem 11:18)
Uitleg en ‘kapitulatie‘
Wat die tekens op je hand zijn of die herinneringen op voorhoofdsbanden wordt niet prijsgegeven.
Rasjbam is van mening dat de eenvoudige verklaring van ‘teken’ is dat het een permanente herinnering voor je zal zijn, alsof het op je hand is geschreven. Een herinnering of voorhoofdsband is net als een sierlijk juweel op je hoofd.
Ibn Ezra brengt twee verklaringen. Allereerst ziet hij het net als Rasjbam ook als een middel om je iets in te prenten, namelijk dat God het joodse volk uit Egypte heeft gebracht. Het woordje ‘totafot’ wordt door sommigen in verband gebracht met ‘preken’ (hateef) (Jechezkel 21:2).
In zijn tweede verklaring legt hij plichtmatig uit dat dit tefillien zijn: “En omdat onze geleerden dit zo uitleggen, is de eerste verklaring hiermee teniet gedaan. Want die heeft niet zulke betrouwbare getuigen als de tweede verklaring.”
Hier doet Ibn Ezra afstand van zijn principe om te verklaren volgens de p’sjat, de eenvoudige verklaring. Ik denk dat hij niet in de problemen wilde raken door te zeggen dat deze vier pesoekiem niet over tefillien gaan, maar slechts figuurlijk op te vatten zijn.
Bewijs voor beeldspraak
Toch lijken er juist wel goede ‘getuigen’ te zijn voor een metaforische uitleg. In het boek Misjlee (Spreuken 6:20-22) staat er:
Mijn zoon, houd je aan het gebod van je vader en verlaat de leer van je moeder niet. Bind ze voortdurend aan je hart, bind ze om je hals. Als je wandelt, zal het je leiden, als je neerligt, zal het over je waken; en als je wakker wordt, zal het met je praten.
Dit lijkt heel erg op het Sjema-gebed: Het op je hart binden en om je hoofd, het spreken over deze woorden met je kinderen, als je thuis bent en onderweg, als je gaat slapen en als je opstaat. In Misjlee is er echter geen verwijzing te vinden naar tefillien en lijkt het echt te gaan om het indoctrineren van de kinderen in de leer van de Tora.
De vroegste vertaling van de Tora, de Griekse Septuaginta vertaling, vertaalt “totafot tussen je ogen” met “onbeweeglijk / vast tussen je ogen”. En niet met “en als een voorhoofdsband tussen je ogen”. Dit lijkt er ook op te wijzen dat we met beeldspraak te doen hebben.
De vraag is dan: Hoe ontwikkelde deze zinnebeeldige tekst zich dan tot leren doosjes met riemen?
Amuletten in de oudheid
Rond het Middellandse Zeegebied waren de mensen duizenden jaren geleden nogal bijgelovig. Ze dachten dat amuletten en talismannen de goden zouden kunnen beïnvloeden of ze extra krachten zouden kunnen geven.
Vanaf de vierde eeuw voor de gewone jaartelling waren deze objecten bekend bij de Grieken als periapta of periammata, of dingen die je om je heen bindt. Dat konden soms touwtjes zijn die je om je heen wond met een tekst ertussen. In een Aramese papyrus uit de derde eeuw vdgj bleek het woordje ‘tefilla’ een zilveren amulet te betekenen. In vroege christelijke bronnen worden ze phylakteria genoemd, een Grieks woord voor een amulet die je beschermen kan.
Aanvankelijk, vanaf de achtste eeuw vdgj, komen we deze amuletten tegen in Egypte. Er zijn wetenschappers die het woord ‘totafot’ uitleggen als het Egyptische woord ‘ḏdft’, wat ‘slang’ betekent. Dit doet denken aan het hoofdsieraad dat de Farao’s wel eens als bescherming droegen, zoals hier bij Amenhotep III.
Daarna zijn amuletten te vinden in Noord-Afrika, Sardinië en Jeruzalem. Het is goed mogelijk dat deze amuletten in het begin de doden moesten beschermen op hun reis naar de onderwereld. Hierna pas werd het ingezet voor de levenden, die ook wat bescherming konden gebruiken. In het Romeinse Rijk werden ze vaak gebruikt voor medische klachten, waarbij ze ook gebruik maakten van teksten van Homerus. Het is dan een kleine sprong naar Tora-teksten die een mens zouden kunnen beschermen.
Tefillin in Qumran
De vroegste tefillien werden gevonden met de Dode Zee Rollen in Qumran, Israël. Waarschijnlijk stamden ze uit de 1e of 2e eeuw vdgj (van de gebruikelijke jaarlijkstelling). Een paar noemenswaardige variaties op de ons bekende tefillien werden echter ook gevonden:
- Eén perkament bevatte een tekst uit Ha’azinoe (Dewariem 32:45). In Sjema staat (Dewariem 11:21): “Opdat jouw dagen en de dagen van je kinderen zich zullen vermeerderen op de land…”. In Ha’azinoe staat “hierdoor zul jij je dagen verlengen op deze bodem…”. Kennelijk werd het hier gebruikt als een amulet voor een langer leven.
- Zeven tefillien fragmenten bevatten de Tien Geboden. In een oude verklaring (Sifrei Dewariem 35) bespraken de rabbijnen de optie om de Tien geboden in de tefillien op te nemen. De kerkvader Jerome (342-420 vdgj) die in Israël woonde, vertelt dat de tefillien in zijn dagen nog de Tien Geboden bevatten!
Conclusie
We zien dat tefillien een gedaante-verandering ondergingen van heilige teksten die men om zijn arm, nek of hoofd bond zodat iemand een langer of gezonder leven zou leiden, tot het hedendaagse gebruik als gestandaardiseerde tefillien in zwarte doosjes waarvan de zwarte riemen precies volgens voorschrift geplaatst moeten worden.
Dit beantwoordt ook de vraag die ik altijd had: hoezo lees je in de hele Tenach geen verhalen over mensen zoals koning David die tefillien legden of andere rabbijnse wetten volgden? Die bestonden namelijk toen nog niet!
Bronnen
The Origins of Tefillin – TheTorah.com
Tefillin (Hebreeuws) – Wikipedia
Uncovered in Jerusalem, 9 tiny unopened Dead Sea Scrolls – The Times of Israel
Whatever happened to the Ten Commandments? The Jerusalem Post
Geef als eerste een reactie