Vroom of vrij. Of allebei? Deze vraag drong zich op deze week. Vanuit vrome kant staan we stil bij Tisja be’Aw aanstaande zondag. Een vastendag waarop heel wat leed wordt herdacht, beginnend bij de vernietiging van de Eerste Tempel gevolgd door de Tweede, gevolgd door, ja nog veel meer ellende. Daarna hebben we een Mexicaanse verrassing voor u in petto.
Shmuel Katz somt een rijtje gruwelen op van onze tijd, van de Russsiche invasie tot een antisemitische bedreiging in de trein naar Antwerpen en koppelt dat aan een Talmoedische uitleg over Tisja be’Aw. De hoop op de komst van de Masjiach zit in het staartje.
Aviva Pels las het boek van Dana Horn met de verontrustende titel People Love Dead Jews. Horn ziet het toenemende antisemitisme als hedendaagse ramp passend bij de eindeloze opsomming van rampen waar we tijdens Tisja be’Av (negende van de maand Av) aan denken. Niet alleen ellende, het is ook een tijd voor introspectie en het nemen van verantwoordelijkheid voor eigen daden. Pels: “Dana Horn vraagt zich af of er onder haar woonplaats wellicht vroeger een native-American begraafplaats is”. Immers, zo stelt Horn, “We are all walking on graves”.
verkenner van onze tijd
Het lijkt alsof Mirjam van Emden een gelijksoortige ervaring had. In het Joods Museum (waar Van Emden werkt) ontmoet zij drie Palestijnse vrouwen die een hoofdrol spelen in het werk van Iris Hassid (what’s in a name …), nu te zien in het museum. Mirjam: “Weken na het gesprek zoemen hun ervaringen door mijn hoofd. Het knaagt aan mijn beeld van Israël. Is Hassid een verkenner van onze tijd? Ze verkent de samenleving om zich heen. Ze deelt haar blik op de Israëlische maatschappij met anderen.” Mirjam van Emden koppelt deze overdenking aan de parasja van de week waarin Mosjee het volk wil aanzetten tot het leren van de eigen geschiedenis. Mosjee geeft aan, zo stelt Van Emden in navolging van Nechama Leibowitz, dat het volk zelf het idee opperde om het land te verkennen en daarmee benadrukte de leider hun mede-verantwoordelijkheid.
Voor de ‘vrijen’ onder ons: sla de wekelijkse parasja in ons blad niet over. Er worden vaak verrassende verbanden gelegd tussen oude verhalen en nieuwe ervaringen, tussen eeuwenoude wijsheden en moderne inzichten. Er is in ieder geval wat te leren, elke week weer.
ontworstelen
Salomon Bouman las een bericht over de vooroorlogse schrijver Herman de Man. Zijn boek Het Wassende Water werd een klassieker, zeker na de verfilming in de jaren tachtig. Het boek speelt zich af in de streng calvinistische sfeer van de Alblasserwaard. Zijn hoofdpersoon weet zich te ontworstelen aan dat milieu. Opgeklommen tot dijkgraaf weet hij bij hoogtij de Zuidhollandse steden te redden voor het wassende water. Wie had gedacht dat de schrijver van deze beroemde volksroman eigenlijk Salomon Herman Hamburger heet? Zijn overgang naar het katholicisme kon hemzelf ternauwernood redden, maar zijn vrouw en vijf kinderen werden vergast in Auschwitz.
De prof uit de feuilleton van Lody van de Kamp is inmiddels aanbeland in Leuven waar hij een kliniek gaat opzetten. Dat gaat niet zo maar, hij wordt gewaarschuwd, ‘dat gaat op z’n Belgisch’.
Mexicooo
Het is niet alleen maar ellende dezer dagen richting Tisja be’Av. Sterker nog, we zongen deze week luidkeels Mexicooo mee met de Zangeres Zonder Naam.
Al weken worden we voorbereid op een nieuwe serie van een nieuwe auteur: Victor Polak. Even wat misjpologie: Victor is de zoon van Carry Polak-de Beer. Ik schreef over haar indrukwekkende toespraak in de Snoge tijdens Jom ha’Shoah. Het waren maar een paar woorden, maar die werden opgepikt door een nichtje van Carry. Zij bracht ons in contact met Victor die al weer enige jaren in Londen resideert (en werkt) en een ervaren columnist is. Welkom Victor, je bent de 90ste auteur van De Vrijdagavond! Wat een mijlpaal … en dat met je eerste aflevering van de Mexicanjers.
Uhhh Mexicanjers … Ja dat komt van Mexicaner. Maar waar komt dat woord vandaan? We deden deze week wat research (en zongen daarbij dat aanstekelijke lied). Mexicaner was een scheldwoord voor een onaangenaam soort mensen waar men over zei ‘Mag Sie kaner’ (niemand mag hen). Dat Duitse gezegde werd als Mexicaner een geuzennaam voor ‘ons soort’, elke Jiddisch-spreker begreep het meteen.
het Gooi
Eén van mijn bronnen wist het tegendeel te noemen van de Mexicaner: een Hilversummer. Dat heeft te maken met de streek waarin Hilversum ligt. U snapt hem, het Gooi… Ewoud Sanders, onze geleerde taalfreak, vond een bron uit 1915 waarin joden voor het eerst werden genoemd als Mexicaner. Het begrip zelf ‘Mag Sie kaner’ (of keiner) vond Sanders al in de Leipziger Zeitung uit 1870 en hij zag een vermelding in 1901. Niets nieuws dus, maar nog altijd niet bekend buiten ingewijden…
Nu in 2022 maakt Victor Polak nog een stap: van het scheldwoord Mag Sie kaner via de geuzennaam Mexicaner naar de eretitel Mexicanjer. Ik krijg geen genoeg van deze woordspeling, u hopelijk ook niet, te beginnen deze week.
Een goede tsom kal (lichte vast) voor onze vromen, en sjabbat sjalom voor vrij & vroom en ja natuurlijk vooral ook voor al onze Gooise vrienden.
Geef als eerste een reactie