Sinds begin van deze week bevinden wij ons in de periode van drie weken van de rouwperiode waarin wij de gebeurtenissen herdenken die 1954 jaar geleden plaatsvonden. Deze rouwperiode begint op 17 tammoez toen de stadsmuren van Jeruzalem werden doorbroken en sluit op 9 aw, de dag van de vernietiging van de Heilige Tempel en de verspreiding van ons volk.
Negentien eeuwen is een lange tijd … Hoe betrouwbaar zijn de herinneringen nog? En waarom? Waarom laten we het verleden niet rusten? Wat was, was! Waarom blijven wij hangen bij oude en pijnlijke gebeurtenissen?
Afgelopen maandag herdachten de ambassades van Argentinië en Israël in Den Haag gezamenlijk dat 28 jaar eerder (op 18 juli 1994/10 menachem-aw 5754) de grootste terreuraanslag op Argentijnse bodem plaatsvond. Het Joods centrum AMIA (Asociación Mutual Israelita Argentina) in Buenos Aires werd totaal verwoest, er vielen 85 dodelijke slachtoffers en meer dan driehonderd mensen raakten gewond. Mij werd gevraagd om de bijeenkomst toe te spreken.
Waarom zou de ambassade van Argentinië mij uitnodigen om mijn gedachten te delen op deze herdenkingsbijeenkomst? Ik ben geboren en getogen in Brooklyn en ben al bijna dertig jaar hier in Den Haag. Ik heb nooit in Argentinië gewoond en voor zover ik weet heb ik zelfs geen familie in Zuid-Amerika. Hoe kan ik bijdragen aan een verhaal waar ik zo ver van verwijderd lijkt te zijn?
In juli 2000 werd in onze Sjoel in Bezuidenhout de Bar mitswa gevierd van een jongeman wiens ouders Israëlische diplomaten waren. Tijdens de viering vertelde de moeder van de jongen, Yael Michaeli, wat haar in maart 1992 overkwam. Op dat moment was zij gestationeerd op de Israëlische ambassade in Buenos Aires. Twee jaar voor de de AMIA-aanslag was het ambassadegebouw doelwit van een zelfmoordaanslag. Ook bij deze aanslag waren er 29 dodelijke slachtoffers te betreuren en vielen er 242 gewonden, Yael was er één van de gewonden. In de chaos die direct volgde op de aanslag, was zij even onvindbaar. Dat wil zeggen dat noch de Argentijnse autoriteiten noch de Israëlische agentschappen slaagden erin om haar op te sporen, maar – herinnert zij zich graag – haar bezorgde ouders in Jeruzalem kregen heel snel bericht van de plaatselijke Chabad rabbijn Tzvi Grunblat. Hij had haar in het ziekenhuis getroffen en verzekerde hen dat ze zou daar bovenop zal komen. Toen bleek Den Haag ineens toch niet zo ver weg te zijn van Buenos Aires.
In november 2008 hield het nieuws van de meervoudige terreuraanslagen in Mumbai de aandacht van de wereld vast. Gedurende die paar dagen volgden wij met spanning de ontwikkelingen van de gijzelingsactie. Vooral als deel van de Chabad-gemeenschap was het uiterst gespannen en beangstigend, want de rabbijn van Mumbai Gavriel (Gabi) Holtzberg en zijn vrouw Rivkah behoorden tot onze Chabad-gemeenschap. De familie Holtzberg kende ik van de tijd dat we in dezelfde wijk van Brooklyn opgroeiden. Helaas werd onze ergste nachtmerrie werkelijkheid.
Rabbi Holtzbergs zus wees op een kleine detail die de ironie van de geschiedenis blootlegde. In 1994 studeerde Gabi Holtzberg op de Jesjiwa in Buenos Aires, in de nasleep van de AMIA-aanslag heeft hij zich onvermoeibaar ingezet om te helpen bij de zoek- en reddingsacties. Veertien jaar later kwam hij om bij een terreuraanslag en de reddingsacties mochten niet baten. De afstand tussen Brooklyn en Buenos Aires blijkt toch kleiner te zijn dan gedacht.
In dit verband zou ik graag wijlen rabbijn Jonathan Sacks willen parafraseren. In zijn commentaar op de Hagada wijst hij op het feit dat het Oud-Hebreeuws geen woord heeft voor geschiedenis. In modern Hebreeuws gebruikt men het woord “historia”, niet echt een Hebreeuws woord. De Tora spreekt over herinnering owel zachor!
Er is een wezenlijk verschil tussen geschiedenis en herinnering.
Geschiedenis is ‘wetenschap die het verleden beschrijft’ over gebeurtenissen die plaatsvonden in een andere tijdperk, met andere mensen. Een andermans verhaal.
Herinnering is ‘iets in het geheugen terugroepen’ – iets dat mij, of mijn naasten, is overkomen. Iets dat deel uitmaakt van wie ik ben.
Geschiedenis is kennis. Herinneren, daarentegen, is een deel van je identiteit.
Wij zien het helaas bij mensen die aan de ziekte van Alzheimer lijden. Met de afname van de geheugenfunctie komt ook de desintegratie van hun persoonlijke identiteit.
Geschiedenis is het verleden als iets dat geschied is.
Herinneren is het verleden als heden zoals het in mij voortleeft.
Onze uitdaging is om jezelf te vinden in die verhalen uit het verleden. Of het nu gaat over het rouwen om Jerusalem, of stilstaan bij een meer recente ramp. Wie zijn ogen open stelt zal zien dat het niet gaat om een andermans verhaal, maar over iets dat is gegrift in ons geheugen. Wie zich verdiept in de boodschap van de overlevering zal begrijpen dat het verleden helemaal niet zo ver weg is. Dat is de betrouwbaarheid van de herinneringen en daarom kunnen wij het niet loslaten.
Zolang we ons herinneren, leven we. Zachor, zolang we leven zullen wij herinneren!
Geef als eerste een reactie