Wat gebeurt er als een synagoge in een museum terecht komt? Verscheept dan wel nagebouwd, het wordt een object waar we anders naar kijken dan als we een sjoel binnengaan om er een dienst bij te wonen. Tenzij die synagoge uitnodigt om wel degelijk te worden gebruikt als een beit knesset en beit tefilla, een plaats van samenkomst en gebed. Dat gebeurt in Amsterdam en Groningen (waar de Snoge en de Grote Synagoge zelf musea werden – tenzij er diensten zijn) en het gebeurt in Jeruzalem waar het interieur van een oude sjoel terechtkwam in een museum gewijd aan Italiaans-Joodse kunst. De Italianen die alija maakten, wisten wat te doen: dat is een mooie plek om diensten houden. En zo werd een museum zelf een beit knesset.
Komt dat alleen voor in de Joodse wereld? En hoe gaan we om met al die kostbare objecten in zo’n gemusealiseerde synagoge? Het zijn intrigerende vragen die onze nieuwe auteur Paul Ariese stelt in zijn artikel over een Italiaans kleinood.
Behalve over een synagoge in een museum denken we deze week ook na over monumenten op straat. Letterlijk, een monument in de straattegels zoals de Stolpersteine en het onlangs ingewijde kunstwerk ‘Schaduwen’ op het Olympiaplein van Ram Katzir. We lopen er overheen, zo zag Lody van de Kamp. Willen we dat eigenlijk wel? Lody: “In de Joodse traditie wordt er zorgvuldig op toegezien dat graven nooit met de voeten getreden worden. Het lopen over graven wordt gezien als een ultieme vorm van grafontwijding. Bij oorlogsmonumenten is het niet anders.”
Inderdaad, niet iedereen struikelt over die stenen om stil te staan bij de betekenis en zet er wellicht zijn schoenzolen op. Niet iedereen ziet een schaduwplek op de stoep als een monument en drukt er achteloos een peuk op uit.
Lody: “We moeten een stapje terugdoen. Het wordt tijd dat diegenen die respect wensen voor hen die respect verdienen, overstappen naar een andere vorm van gedenktekens. Niet op straatniveau.”
Heel goed dat Van de Kamp de discussie hierover opent. Wie volgt in dit debat?
De matseiwes (grafstenen) die Channa Kistemaker onderzoekt, staan rechtop. Of bijna rechtop. Mens noch dier lopen eroverheen. Wel groeien er bramenstruiken overheen, zo zag Channa toen zij tijdens een lockdown-fietstochtje langs een niet meer in gebruik zijnde Joodse begraafplaats fietste. Die stenen worden langzaam maar zeker terugveroverd op de verwilderde natuur, schoongemaakt en gedocumenteerd in het Stenen Archief.
Herinneren is deel van onszelf, het is iets heel anders dan geschiedenis, zo legt rav Katzman deze week uit in zijn drasja. Dat woord betekent toespraak. En toespreken deed Katzman daadwerkelijk in zijn woonplaats Den Haag bij de herdenking van de aanslag op het Joodse Centrum in Buenos Aires. Met een omweg, via persoonlijke connecties, laat de rabbijn zien dat noch Buenos Aires noch Mumbai, waar in 2008 ook zo’n vreselijke aanslag was, ver weg zijn. De gebeurtenissen uit dit recente verleden zijn gaan horen bij ons collectief geheugen.
Onze politiek commentator Salomon Bouman laat zien dat teveel en te dwangmatig herinneren tot extremisme kan leiden. Bouman: “vurig religieus gemotiveerde kolonisten weten uit ervaring dat zij niet het recht achter zich hebben, maar wel een hoog percentage van de Israëlische politieke emotie.”
Hebben we wel goed nagedacht toen we struikelstenen en schaduwen op straatstenen omarmden? Of doen we een stapje terug en denken we opnieuw na over hoe we onze dierbaren willen herinneren? Want herinneringen zijn van ons, ze horen bij onze identiteit, zoals rav Katzman zo mooi verwoordt.
We bevinden ons in een drie weken durende rouwperiode. Rouwen om een gebeurtenis van niet minder dan 1954 jaar geleden: de verwoesting van de Tweede Tempel in Jeruzalem. Katzman: “Negentien eeuwen is een lange tijd … Hoe betrouwbaar zijn de herinneringen nog? En waarom? Waarom laten we het verleden niet rusten? Wat was, was! Waarom blijven wij hangen bij oude en pijnlijke gebeurtenissen?”
We doen dit omdat we vinden dat deze gebeurtenissen bij ons horen, deel uitmaken van wie we zijn. Net zoals vreugdevolle zaken, rampen en aanslagen uit de recente geschiedenis. Het is het verleden dat als heden in ons voortleeft.
Sjabbat sjalom
cover: detail uit schilderij van Eva Elbaum. Zie meer werk in haar online galerie.
Geef als eerste een reactie