Grappen uit de oude doos of van verre hebben soms wat uitleg nodig. We lachen er niet spontaan om of snappen er niets van. Helpt uitleg van die grappen? Of helpt uitleg alleen voor wie de witz toch al kende? Na de reacties op haar verhaal over de witzen van Horowitz van vorige week zoekt Channa Kistemaker het uit in Pas op met je grappen!
Dankzij deze serie (er volgen hopelijk meer witzen uit de oude doos) bedacht ik dat we tegenwoordig niet meer lange witzen vertellen, maar aan storytelling doen. Dit modieuze woord heeft een lange traditie in het joodse leven. Verhalen met een puntige of stoute conclusie (punchline) waar Max Tailleur een meester in was, verhalen over hele familiegeschiedenissen, verhalen om je over te verbazen of ter lering en vermaak.
grote vertellers
De Vrijdagavond heeft twee grote verhalenvertellers in huis. Deze week vertelt Ephraïm Goldstoff over weer een vreemde coïncidentie, ditmaal in de chatroom. Lees over dit diepbevroren raadsel in Sneeuwman. Lody van de Kamp schrijft verhalen die later hoofdstukken worden in een boek. We noemen het een feuilleton en voor De Vrijdagavond schrijft hij trouw elke week een hoofdstuk, sinds de allereerste week van ons bestaan. Nu alweer aflevering 13 van zijn tweede ‘Vrijdagavondroman’ die gaat over professor Zelig Zelmanovitch. De prof ontmoet op een militaire begraafplaats in Amerika een joodse man die nog vocht tegen de Krauts…
conflicten
Oorlogen en conflicten zijn er, ach ja we weten het, nog altijd. Deze week vraagt Salomon Bouman zich af: waarom is Israël niet scheutig met het leveren van high tech wapensystemen aan Oekraïne? Want het is toch de joodse president Zelensky die daar keer op keer om vraagt?
In de parasja legt Joram Rookmaaker een link tussen een bijbels conflict en hedendaagse crises. De liberale rabbijn mist in actuele conflicten teveel het lesjem sjamajiem, terwille van de hemel, van het hogere, en niet voor eigen gewin: “daar zouden we er wel meer van willen. Wie gaat de strijdende partijen in het stikstofdebat, bij de Toeslagenaffaire en bij al die andere issues deze tip brengen”?
Benjamin Mouwes z’l
We vieren deze week zeven jaar Bendigamos en treuren om het aangekondigde maar toch nog plotselinge overlijden van Benjamin Mouwes. Benjamin ofwel Bennie was in alles de archetypische joodse Amsterdammer. Hoe hij liep, praatte, zijn witzen en verhalen, in de stad was hij de levende continuïteit van het rijke Jiddische verleden. Op 27 maart, kort nadat hij hoorde dat hij uitgezaaide kanker had, werd hij onderscheiden met de Andreaspenning van de Gemeente Amsterdam omdat hij 25 jaar lang ‘als een burgemeester’ zorgde voor de stadsspeeltuin De Waag. Daarnaast werd hij geroemd om het vele vrijwilligerswerk dat hij deed. Zo verzorgde hij de lay-out en distributie van Grine Medine, het tijdschrift voor de Jiddische taal en kon men hem vinden achter de koffiekar voor de Snoge op het Waterlooplein.
Wie kende hem niet uit de Utrechtsestraat toen hij daar, met altijd een stralende lach, elke zondag hielp in de winkel van zijn ouders?
Sinds ik hem mid jaren tachtig ontmoette, kwam ik hem de decennia daarna geregeld tegen op al die joodse plekken in de stad. Dat waren er vele, al was het maar voor een dag of avond. Bruisende avonden van Naches, het filmfestival, een herdenking of, zoals recent, bij de boekpresentatie van een gezamenlijke vriend. Begin jaren negentig hielp Benjamin mij met het opzetten van het Jonag Bulletin (hij als opmaker, ik als eindredacteur).
Al die jaren sjmoesjten we over alles en iedereen en ik kan me niet voorstellen dat dit nooit meer zal gebeuren.
Ik was blij toen hij zijn grote liefde Fajga Szmulewicz ontmoette, hij een non-stop verbaal wonder, zij een fameuze joodse verhalenverteller. Een prachtstel dat een huis vond in de Nieuwmarktbuurt en nieuw levensgeluk.
Zijn lach gaan we missen hier in Amsterdam en voor de oudere lezers vast ook in Den Haag waar Benjamin jarenlang elke zondag de familiezaak Mouwes, ‘kooschere delicatessen’, overeind hield. Ik wens Fajga, familie, vrienden en allen die hem dierbaar zijn veel sterkte met dit verlies.
kettie van kettingen
Vorig jaar wilde ik rond deze tijd een verhaal schrijven over mijn bezoekjes aan Keti Koti. Nu doe ik het als pleidooi voor een jaarlijkse vrije dag. Een mijns inziens noodzakelijke dag die hopelijk volgend jaar al realiteit wordt. Nadat ik dit stuk had geschreven, las ik een voorstel van Volkskrantcolumnist Sheila Sitalsing om deze feestdag een andere naam te geven en wel Emancipatiedag. Want zo heet Keti Koti in Suriname: de Emancipatiedag die jaarlijks op 1 juli wordt gevierd. Is wat breder als begrip en klinkt wellicht beter dan het moeilijk uit te spreken Keti (zeg: kettie van kettingen) Koti. Nemen we wat moois over uit de vroegere kolonie…
Middelburg, Haarlem en Bendigamos
We gaan deze week weer even terug naar Middelburg. Vorige week lazen we hoe een nieuwe Torarol feestelijk werd binnengedragen. Daarop reageerde een dominee uit Zierikzee, ja we hebben overal lezers, dat hij ooit de notulen ofwel Pinkas ontcijferde over een drama met deze heilige rollen in 1861.
Een nieuwe Tora voor Middelburg, en actie voor een nieuw gebouw in Haarlem. Eigenlijk een oud gebouw, verkocht na de oorlog omdat er geen mensen meer waren, nu krijgt het een tweede kans als Joods centrum, mits de crowdfunding werkt. Alle beetjes helpen, ook een chai (18 euro) voor nieuw leven in Haarlem.
En als toetje een uitgebreid en vreugdevol verhaal over hernieuwd Portugees-Joods leven in Amstelveen en omstreken. Bendigamos, het ga je goed, bestaat zeven jaar. Congratulação en op naar de dezoito (chai)!
kracht voor de rouwenden en veel witzen wensen we u deze sjabbat
Sterkte, Wanda, het is droevig dat Bennie zo jong al weg moest van de vele mensen voor wie hij iets betekende. Wat heb je mooi over hem geschreven!