Onze huisschrijver Lody van de Kamp appte me: ik lees over een fietsdialoog waarom niet ‘Said en Lody op de scooter?’ Zoals zo vaak als iemand reageert op een verhaal in De Vrijdagavond, zeg ik ‘schrijf het als reactie!” In dit geval onder het stuk van Ralph Levi.
Lody: ‘maar ik kan geen foto plaatsen als reactie’. Dat is zeker een verbeterpunt in onze krant. Zoals ook de plek die zijn prof moet krijgen op onze homepage in plaats van Mokum aan de Gracht… Ach we zijn amateurs hier op de redactie, vergeef het ons.
Lody’s prof Zelmanovitch wordt gevraagd colleges te geven in Europa, het continent dat hij juist had ontvlucht na de gruwelen van ’40-’45.
in Scooterdialoog
Het was weer zwaar deze week vol herdenkingen. We gaan het niet uit de weg, want er komen altijd weer nieuwe verhalen naar boven die verteld moeten worden. Zo herinnert Ephraim Goldstoff zich hoe zijn vader onbegrijpelijk reageert als hij op de plek des onheils een lotgenoot treft. Een hartverscheurende verhaal.
Op 4 mei klonken bij mij in de buurt vele malen de woorden: “ik breng je terug naar huis”. Het was een onderdeel van een nieuw ritueel, tien jaar geleden ontstaan door een nieuwe generatie die de herinnering aan de Sjoa levend wil houden. Het lijkt steeds persoonlijker te worden met het voortschrijden van de tijd. Wie had gedacht dat ‘gewone Nederlanders’ zich zouden verdiepen in hun Joodse buren die bijna tachtig jaar geleden werden weggevoerd en nooit meer terugkwamen? Het schouwspel ontroerde me, zoals ik dat tien jaar eerder ervoer toen er Stolpertsteinen werden geplaatst voor mijn weggevoerde familie. Toen waren wij het, de nabestaanden, die deze verhalen opdiepten. Nu doen de anderen het. In mijn buurt nog niet veel, maar in Oost waar dit ritueel begon, zag Vrijdagavond-auteur Maria Cuartas haar straat vol liggen met bordjes van weggevoerde en vermoorde buren.
Hanna Luden, directeur van het CIDI, analyseert de extreme vormen van antisemitisme die ze ziet terugkeren uit de donkerste periode in Europa. Nu nog op obscure plekken, maar onlangs nog prominent in de openbaarheid toen Ruslands minister van buitenlandse zaken Lavrov dat enge anti-Judaïsme ongegeneerd uitsprak op de Italiaanse TV. Mijn hart stond stil toen ik die vooroorlogse enge zinnen hoorde uitspreken. Zinnen die de tijd terugdraaien, of komt het weer terug? In bijna dezelfde gedaante nog wel. Gelukkig kwam er snel een felle reactie vanuit Israel. Salomon Bouman vermoedt dat Lavrov geen afschrikking bereikt maar het omgekeerde: Europeanen zijn alom woedend en in Israel gaan stemmen op de Oekraïners te voorzien van high tech wapentuig.
Er kwamen ook weer verhalen binnen over de joodse traditie in haar volle breedte. Channa Kistemaker vond een ‘fittie’ uit 1847: een chazzanoet student is bang om ten onrechte voor chassied versleten te worden. Hij klaagt bij zijn meerderen omdat hij vreest de Duitse ofwel asjkenazische riten onvoldoende te leren. En die heeft hij nodig als hij wordt aangesteld als dorpsrebbe in kleine mediene sjoels. Een heerlijk verhaal en volgens Kistemaker, onze vinder van verborgen schatten, een polemiek met verstrekkende gevolgen voor de gebruiken in het Nederlandse jodendom.
In Italië vond literatuurvorser Kees Kok de schrijfster Natalia Ginzburg. In de naoorlogse jaren verdiept deze veelgeprezen schrijfster zich in het religieuze kerngevoel in het jodendom, een onderwerp dat we niet vaak tegenkomen. Wellicht omdat zij zelf de weg vond naar het katholicisme (nadat haar eerste echtgenoot Leone Ginzburg, een in Odessa geboren Russische Jood, schrijver en antifascist werd doodgeknuppeld in fascistische gevangenschap). Wat ze schrijft voelt tijdloos aan, zeker in onze seculiere maatschappij waar zovelen zich keren tegen God en religiositeit. In kort bestek, aldus Kees Kok, relativeert Ginzburg het verschil tussen mensen die wel en niet in God zeggen te geloven: ‘Het geloven van wie gelooft is zo’n ongelovig geloven dat het vreemd genoeg lijkt op niet-geloven.’ Naast deze ‘theologische’ inzichten, leren we veel over Natalie’s familie en het Italiaanse jodendom in dit diepgravende literair-religieuze artikel.
Mirjam van Emdens droosje sluit daarbij aan. Zij onderzoekt de betekenis van ‘heiliging van het dagelijks leven’ dat de Tora deze week van ons verlangt. Het valt niet mee deze opdracht, maar deze oude wijsheden hebben nog niets aan betekenis verloren. Het woord ‘heilig’ klinkt religieus, als we het vervangen met ‘spiritueel’ of ‘moreel gedrag’ is het heel modern en seculier. Voor dezelfde moraliteit en praxis in het leven van alledag. Aan u de keuze…
Tot slot kregen we vorige week zo’n lang verhaal binnen dat ik twijfelde of dat wel geschikt is voor een magazine als De Vrijdagavond. Na ampel beraad gaan we ervoor. Want David Unger vertelt zo gedetailleerd en met zoveel swung dat we direct zagen met een echte schrijver van doen te hebben. Bovenal bestrijkt zijn familiesaga de hele globe en de gehele twintigste eeuw.
Wie realiseert zich nog dat Duitse Joden aan de kant van Duitsland vochten in de Eerste Wereldoorlog? David Ungers vader deed dat en werd door de Russen krijgsgevangene gemaakt. Zijn saga brengt ons bij bekende en onbekende hoofdstukken uit de joodse geschiedenis: de dwalende St. Louis, de vluchtelingengemeenschap in Shanghai, naar Guatemala Stad waar Ungers vader een winkeltje La Casita opent. We zien hoe het gezin zich probeert aan te passen in een door en door Angelsaksisch stukje Verenigde Staten. Terug in Guatemala voelt de familie zich meer thuis. Unger, inmiddels een bekende schrijver, vertrekt vervolgens naar New York. Daar ontdekte hij vijf jaar geleden dat zijn vader een Holocaust-overlevende was. Dat ontdekt hij in Groningen. Daarom wil Unger dat zijn verhaal in ons land bekend wordt.
Hoe vond deze Guatemalteekse schrijver De Vrijdagavond? Via via kwam hij terecht bij het Letterenfonds en daar weten ze blijkbaar waar joodse verhalen het beste tot hun recht komen. Of waar lange verhalen worden geplaatst, dat kan ook. Het familieverhaal van David Unger (speciaal voor De Vrijdagavond vertaald) is zo goed geschreven en er komen zoveel boeiende onderwerpen langs, dat ik zeker weet dat velen van u ervan gaan genieten gedurende deze sjabbes.
sjabbat sjalom
cover: Moeder met kind, straatbeeld uit Guatemala, fotograaf onbekend
Geef als eerste een reactie