En dan vertellen we elkaar verhalen. Over het verleden, zoals Leonard Vis vertelt over de Pesachvoorbereiding in het Amsterdam Zuid van de jaren dertig. Als metafoor, zoals rav Katzman doet als hij de Uittocht uit Egypte ziet als aansporing om nu de geest te zuiveren. Of het verleden als een herinnering aan het gewone joodse leven in een Pools dorp. Te zien in de film Three Minutes, A Lengthening.
Professor Zelmanovitch zit te bibberen op zijn stoel als zijn collega met Beierse tongval bekend dat zijn grootvader een kampbeul was. De nieuwe feuilleton van Lody B. van de Kamp komt goed op gang. Huiver mee.
Uit een meer recent verleden diept Ephraim Goldstoff een herinnering op over een professor in de aardwetenschappen. Deze keer een ontmoeting waar niet diamanten een rol spelen maar goud…
Heel recent is die akelige oorlog in de Oekraïne. Batsheva Wolf laat zien – in het tweede deel van haar verhaal over vluchtelingenhulp in Warschau – dat met 48 paar schoenen evenzoveel mensen weer kunnen lopen. Een verschil maken, zegt Batsheva, hoe klein dan ook, is dat niet waar het om gaat in deze wereld?
Dat verschil maken, dat dachten Jonathan Gill en ikzelf ook, toen we de titel zagen van een nieuwe hagadda: The Rational Haggadah. Helaas bleek de auteur, de Amerikaan Dennis Prager, een rechts autoritaire visie te hebben. Niet wegleggen dat boek, dacht Jonathan, onze geleerde auteur, maar dat ‘rationele’ analyseren. Toen zag hij hoe de traditie van het vertellen van het Pesachverhaal altijd meebewoog met de tijd. Dat leidde de afgelopen vijftig jaar tot talloze progressieve haggadot. Dat kan die ene Prager, de ‘Billy Graham van de joden’, niet ongedaan maken.
In de sidra van deze week zag Rav Katzman hoe G’d tekenen geeft voor roddels, leugens en bedrog. Zoals zweren op de huid (Sywert zit er mee vol, dacht ik direct). Via een mooie u-turn komt Katzman uit op het aloude bloedsprookje: hoe joden door de geschiedenis heen werden beschuldigd van het maken van matzes met het bloed van etcetera. We herhalen het niet, lashon ha’ra (roddels, slechte praat) niet weer in de lucht brengen, zo bezwoor een spirituele voorvrouw me ooit. Gelijk heeft ze. Katzman vertelt hoe slimme rabbijnen toch vrijspraak wisten te krijgen voor de beschuldigde Oekraiense jood begin vorige eeuw.
Over u-turns gesproken. Deze keer barstte in Israel de pl*ris uit toen een Knessetlid flauwviel bij de gedachte dat er broodkruimels zijn te vinden in een ziekenhuis. Niet zomaar, nee tijdens Pesach, en dat is een doodszonde in ultra-orthodoxe wereld, zo laat Aviva Pels zien in haar bijdrage over de Pesach-tradities naar aanleiding van deze curieuze kabinetscrisis.
Onze politieke commentator Salomon Bouman vermoedt dat de eigenlijke reden voor deze crisis niet de broodkruimels zijn, maar het oplevend terreurgeweld in Israel. Dat leidt tot politieke verrechtsing in een land waar de logica vaak zoek is.
Tacheles dacht ik na al die verhalen. Tacheles in de zin van echte dingen. Ik wil echte dingen zien. In dit geval boeken, folders en affiches uit de hoopvolle jaren twintig en begin dertig van de vorige eeuw. Toen een jonge joodse vrouw de wereld mooier maakte met haar werk. Ik genoot van de tentoonstelling over Fré Cohen in Museum Het Schip, waar ik in twee afleveringen verslag van zal doen.
Nog een weekje en Pesach is daar – de volgende verhalen liggen al te wachten…
Als ik zo De Vrijdagavond lees. Dan geeft mij dat een heel goed gevoel. Joods Nederland in alle variatie heeft eindelijk weer een echte Joodse krant die zich met trots een Joodse Vrijdagavond mag noemen. Iedereen wordt respectvol behandeld. Niemand wordt beschimpt of “afgeserveerd”. Een Joods krant waar Joodse Nederlands zelf invulling aan geeft. Ja, Wanda, dit maakt mij blij. Sjabbat Sjalom.