Op 6 april 2022 verloor de Israëlische regering haar meerderheid in de Knesset. De aanleiding voor de crisis is ‘gerezen brood’.
We zijn nauwelijks bekomen van een pandemie. De klimaatdoelen worden niet gehaald. In Europa woedt een oorlog waarvan nu al sporen van genocide zijn geopenbaard. In korte tijd waren er drie terroristische aanslagen in Israël. En dan nu het nieuws dat een regering dreigt te vallen over Pesach-voorschriften?
Broodtrommel
Pesach maken, dat wil zeggen: het verwijderen van chameets (brood- en koekkruimels) uit huis, kent vele gradaties in de praktijk.
Waar de Torah spreekt over het verbod op het eten van gedesemd (gerezen) brood tijdens het Pesachfeest om de bevrijding van de Hebreeuwse slaven uit Egypte te herinneren, heeft de Halacha (joodse wetspraktijk) een enorm scala aan voorschriften uitgewerkt om van een ‘kosjere Pesach’ te kunnen spreken.
Mevrouw van Leeuwen ז”ל, die de Sjoel in Utrecht in de vorige eeuw beheerde zei: ‘Met de Pesach-Schoonmaak begin je meteen na Chanoeka’. Als er een familie in een wat ongunstig daglicht wordt gesteld voor wat betreft hun religieuze toewijding kun je horen: ‘…. Ze blazen door de broodtrommel en denken dan dat het Pesach is!!’
Lakmoesproef
In de joodse cultuur is de mate waarin men de Pesach-voorschriften implementeert al heel lang een lakmoesproef voor ‘is het hier nu Joods of niet?’ Waar seculiere kibboetsim in de jaren zeventig nog vrolijk brood serveerden tijdens Pesach, ging men onder invloed van de groeiende religieuze invloed allengs aan de schoonmaak, om te beginnen in het kinderhuis.*
Brandschoon
Ultraorthodoxe joden vervangen hun héle servies voor een Pesach-servies. Nadat de stofkam door het huis is gehaald, wordt de keuken dusdanig onder handen genomen dat de vergelijking met een operatiekamer niet eens zó gek is. Niet alleen is er nergens een kruimeltje ‘chameets’, brood of koek dus, meer te vinden, nee, alles is nu brandschoon en er wordt na het ‘kasjeren’** van de aanrechten nog een bedekking over de aanrechten gelegd.
Uitwassen en reactie
In de jaren negentig las ik voor het eerst over de tol die de Pesach-schoonmaak kan eisen. Er was sprake van een aanmerkelijke stijging van het aantal opnames van vrouwen in psychiatrische ziekenhuizen rond Pesach in Israël.
In diezelfde tijd groeide het aantal ‘Pesach-hotels’ wereldwijd gestaag. Hotels waar onder rabbinaal toezicht Pesach wordt gemaakt. Voor zo’n verblijf moet meestal diep in de buidel worden getast en de Seideravond*** heeft niet de gezelligheid van een huiselijke viering. Maar met een fulltime baan en kinderen thuis is Pesach maken een zware klus die veelal voornamelijk op de vrouw neerkomt. Daarbij laat ik de uitgebreide traditionele jomtov-maaltijden nog buiten beschouwing.
Openbare instellingen
In Israël is besloten dat het bewaren en bewaken van de joodse identiteit ook zichtbaar moet zijn in de openbare instellingen. Zoals ziekenhuizen. Toen nu, in een onbewaakt ogenblik, de minister van gezondheid besloot dat wat hem betreft er ook best brood mocht worden binnengebracht, waren de rapen gaar en verliet parlementslid Idit Silman (Yamina, rechtse partij) woedend haar partij. Daarmee bracht zij premier Bennett in een heikele positie. Hij verloor hierbij de meerderheid in de Knesset. Boze tongen beweren dat aan Silman een ministerspost is beloofd – mocht de coalitie bezwijken en er een nieuwe regering moet worden gevormd.
Identiteitspolitiek
Israël is zeker niet het enige land dat met het opleggen van religieuze voorschriften aan cultuurpolitiek doet. Naast het eeuwigdurende debat: “Mi Jehoedi, wie is Joods?”, is er in dit land, met grote niet-joodse bevolkingsgroepen, een enorme invloed van de joodse godsdienst en cultuur.
Ja, wat is nu eigenlijk de bedoeling… een joodse staat of een staat voor joden?
Ramadan
In 1978 reisde ik een paar maanden door Marokko. In Fez vond ik een joodse jongen die mij door de ‘Mellah’, de oude joodse buurt van de stad rondleidde. Na afloop vroeg ik hem of hij misschien ergens iets wilde eten of drinken voor de gezelligheid. Hij keek me aan of ik gek geworden was. Het was Ramadan!
Dat wist ik wel, buiten zag ik de vrome moslims vasten en inkopen doen voor de Iftar. Maar de omvang van de Islamitische cultuurpolitiek was niet helemaal tot mij doorgedrongen. Erger nog. Ik snapte er niets van. Het was onmogelijk of zelfs gevaarlijk (politie!) om in het openbaar de Ramadan te schenden. Moslim of niet.
Turkije
Ooit wilde Atatürk (1881-1938) Turkije tot een seculiere staat omvormen. Een moderne westerse staat die zou meegaan in de vaart der volkeren. Overigens was het Kemalisme (politieke ideologie vernoemd naar Atatürk) niet van zins recht te doen aan de Koerden en andere etnische en religieuze minderheden.
Inmiddels is alweer heel lang de islamisering van Turkije aan de orde in de dagelijkse politiek. De godsdienst die de identiteit van een staat bepaalt: de Aya Sofia in Istanboel, ooit de grootste kathedraal ter wereld, daarna moskee, onder Atatürk museum en nu…vanaf 2020 weer moskee.
Hoe heet wordt de soep gegeten?
In Israël valt niet te verwachten dat andere godsdiensten dan het jodendom volkomen gemarginaliseerd zullen worden. En de niet-orthodoxe joden laten voortdurend hun stem laten horen in het publieke debat. Maar met de demografische toename van de ultra-orthodoxe stromingen en hun politisering is de invloed van het jodendom enorm versterkt.
Hopelijk zal de Israëlische democratie ervoor kunnen zorgen dat het brood (of de matzes) eerlijk worden verdeeld.
* Beleid Kibbutzim Gvat en Sarid 1978/1981
** Kosjer maken, meestal door middel van kokend water of vuur
*** Inleidende feestelijke viering Pesach
cover: Pesach vierende Israelische familie, foto WikiCommons
Geef als eerste een reactie