Langs de grenzen van assimilatie: over de Brit Mila en de joodse kalender

Aan het begin van deze Parasja verschijnt een gebruik dat al in Beresjiet, Genesis vermeld wordt: de Brit Mila. De besnijdenis van de voorhuid van een joodse jongensbaby op de achtste dag van zijn leven. 

Assimilatie?

Zelfs joden die in de negentiende en twintigste eeuw zich een plaats verwierven in niet-joodse Europese samenlevingen gaven zelden het gebruik van de besnijdenis op. Er is geen rationele verklaring die hout snijdt. Het is de enige manier om van een ‘ben-adam’, mensenkind, te worden tot een ‘ben-Awraham’, opgenomen te zijn in het verbond van Awraham, die ooit zichzelf besneed. 

In het boek Heroines, some Jewish women in antiquity*, wordt Tsiporah, de vrouw van Mosjé als een bijbels prototype van autonomie en moed omschreven als zij haar zoon zelf besnijdt en daarmee het leven van haar man redt. G-d wilde Mosjé doden, hem verwijtend zijn zoon niet besneden te hebben en daarom grijpt Tsiporah op tijd in. Mosjé, opgegroeid aan het Egyptische hof, heeft de besnijdenis over het hoofd gezien of om andere reden nagelaten. 

Moderne bezwaren

Geen beweging zonder tegenbeweging: er zijn zelfs in Israël fervente tegenstanders van de Brit Mila: het is een onomkeerbare lichamelijke ingreep bij een wilsonbekwaam mens, hij is te jong om hiervoor zelf te kiezen. De activist Eran Sadé beschouwt het als een vorm van kinderbescherming zich te verzetten tegen de jongensbesnijdenis. Ik weet niet hoe groot zijn succes zal zijn want het gebruik Brit Mila zit behoorlijk diep…

Brit Mila in de geschiedenis

In tijden van onderdrukking van het jodendom wordt de Brit Mila altijd weer bestreden en verboden. In de boeken van de Makkabeeën over de Hellenistische oorlog tegen de joodse godsdienst laat Antiochus IV joodse mannen die in Griekse gymnasia sporten en vechten met behulp van gewichtjes hun voorhuid oprekken. Het ideale mannelijk lichaam was niet ontdaan van de voorhuid. Ook onder de Romeinse Keizer Hadrianus bestonden er praktijken om de besnijdenis ‘ongedaan te maken’.

Janowska, bij Lviv in de tweede wereldoorlog

Israël Spira, de Rebbe van Bluzhov, legde een getuigenis af over zijn verblijf in het concentratiekamp Janowska. Een jonge vrouw was wanhopig op zoek naar een mes. Wilde ze zich van het leven beroven? Toen ze eenmaal een mes te pakken had, opende ze een bundeltje doeken en besneed zelf snel haar pasgeboren zoon waarna ze de broche, zegen uitsprak. Ze troostte het huilende kind en keek omhoog. “Schepper van deze wereld, ik noch mijn kind zullen lang in leven blijven op deze vervloekte plek. Maar wanneer een U hem terug krijgt, zal hij tenminste terugkeren als een volmaakt joods kind”.**

Joodse omheining

De joodse kalender die in de meest ‘vrije’ tot de meest ‘vrome’ joodse gemeenschappen wereldwijd behouden is, vormt een andere bescherming tegen assimilatie. 

Lunisolaire kalender

Weliswaar leven we met de niet-joodse data van het zonnejaar, maar om de joodse feestdagen op de juiste data te kunnen vieren is de lunisolaire joodse kalender onmisbaar. 

In tegenstelling tot de Gregoriaanse kalender, is de joodse kalender gebaseerd op zowel het zonnejaar als de maanmaanden. De nieuwe maand begint (net als in de Islam) met het verschijnen van de nieuwe maan. In een cyclus van negentien jaar worden in zeven jaren een ‘schrikkelmaand’ ingevoegd. Een maanjaar is korter dan een zonnejaar. Omdat de drie grote pelgrimsfeesten waaronder Pesach óók oogstfeesten zijn, kunnen die feesten niet door het maanjaar ‘schuiven’. De tweede maand Adar, zoals in dit jaar, voorkomt dat landbouwfeesten in de winter kunnen vallen. Het seizoen is gekoppeld aan bepaalde oogsten zoals tarwe en gerst.

Parsjat haChodesj

Op vier Sjabbatot tegen het einde van de winter, wordt na het Torah-lezen een extra passage gereciteerd. De laatste in deze serie is Parsjat haChodesj, die aanstaande Sjabbat, Rosj Chodesj Nisan wordt voorgedragen. Vlak voor het begin van de maand Nisan, worden de mensen er op deze manier aan herinnerd zich voor te bereiden op Pesach! De maand Nisan geldt als de eerste maand van het jaar: de Hebreeuwse slaven worden een joods volk.

Feestelijk

De chagim, feestdagen, zijn in de Torah bepaald door hun dag in de maand na het verschijnen van een nieuwe maan, Rosj Chodesj. Eigenlijk is elke Rosj Chodesj een feestelijke dag. Traditioneel-joodse vrouwen wassen niet op Rosj Chodesj. Er zijn invoegingen in de dagelijkse gebeden.

Zonder Rosj Chodesj, geen joodse kalender. Zo wordt het jodendom beschermd tegen assimilatie.

Geniaal

Verantwoordelijk voor de berekening van de joodse kalender waarop wereldwijd elke lokale loeach is gebaseerd was een ‘amora’ Talmoedgeleerde uit de vijfde generatie, Hillel II. Tussen het jaar 325 en 380 leefde hij in het land Israël en was voorzitter van de grootste rabbinale instelling: het Sanhedrin.

Zonder rekenmachine of computer bereikte hij een resultaat dat verbazing wekt. Zestien eeuwen later wijkt de moderne astronomische berekening minder dan drie uur af van de kalender van Hillel II.

HaKol Jaffe be’ito betekent ‘alles is goed op de bepaalde tijd’. 

Een mooie maand Nisan, dit jaar begint de Ramadan ook bijna…we hopen en dawwenen voor het goede: שלום לכולם…. vrede voor allen.

• *2020 door Meir bar Ilan, Brown’s Jewish Studies

• **Opgetekend onder leiding van Jaffa Eliach

cover: Nisan, Egypte, Mosjé. Aanloop bevrijding. Foto familiearchief Regien Looijen.